Συνθήκες Ελευθερίας

Αρχές Δημοκρατικού Πολιτεύματος

Το δημοκρατικό πολίτευμα χαρακτηρίζεται από τη διαλεκτική σχέση πλειοψηφίας – μειοψηφίας στην άσκηση της εξουσίας. Το κριτήριο της διαφοροποίησης μεταξύ πλειοψηφίας και μειοψηφίας είναι η δυνατότητα και το ποσοστό συμμετοχής στην άσκηση της εξουσίας, η πρόσβαση στη λήψη των αποφάσεων. Υπό την έννοια αυτή δεν υπάρχει μειοψηφία ή μειονότητα που να μην είναι πολιτική.
Σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα σχηματικά:

i. Η πλειοψηφία κυβερνά.
ii. Η μειοψηφία ελέγχει, ασκεί κριτική στην πλειοψηφία.
iii. Η πλειοψηφία προστατεύει τα δικαιώματα της μειοψηφίας, δηλαδή αποδέχεται τα δικαιώματα και διασφαλίζει την ύπαρξη και την έκφραση της μειοψηφίας.
iv. Η μειοψηφία αποδέχεται το πολιτικό σύστημα, δηλώνει πίστη και αφοσίωση σε αυτό και λειτουργεί στα πλαίσιά του.

Συνθήκες Ελευθερίας

Οι αξίες πρέπει να διεκδικούνται μέσα σε ένα περιβάλλον ασφάλειας, ισότητας και ελευθερίας (που συνδυαζόμενη με την ισότητα μας οδηγεί σε ένα καθεστώς ισοτιμίας).

Α. Ασφάλεια

Την ασφάλεια στην εσωτερική πολιτική σκηνή τη διασφαλίζει το κράτος. Άλλωστε, σύμφωνα με μία άποψη, η γένεση του κράτους στηρίζεται στην παροχή προστασίας προς τους πολίτες. Ωστόσο η ασφάλεια δεν είναι ικανή (αν και αναγκαία) συνθήκη για τη διεκδίκηση ή την απόλαυση των αξιών. Μερικές φορές μάλιστα, αν οι μηχανισμοί ασφαλείας είναι υπέρμετροι, υπάρχει κίνδυνος για την απόλαυση των ελευθεριών από τους πολίτες και εν τέλει για την ίδια τη δημοκρατία. Έχει παρατηρηθεί οτι όσο πιο αυταρχικό είναι το κράτος, τόσο πιο εκτεταμένοι είναι οι μηχανισμοί ασφαλείας.

Είναι επίσης κοινωνιολογικά αποδεδειγμένο ότι οι μηχανισμοί καταστολής δεν είναι εκείνοι που ουσιαστικά προσφέρουν την ασφάλεια. Αυτήν, το οργανωμένο σύνολο την επιτυγχάνει μέσω άλλων μηχανισμών, μεταξύ των οποίων σημαντικότερος είναι η κοινωνικοποίηση.

Β. Ισότητα

Η κρατούσα εντύπωση και σήμερα είναι ότι τα δημοκρατικά πολιτεύματα χαρακτηρίζονται από την ισότητα μεταξύ των πολιτών, υπό την έννοια των ίσων δικαιωμάτων. Πράγματι η ισότητα αποτέλεσε αντικείμενο διεκδίκησης των πολιτικών αγώνων ανά τους αιώνες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το σύνθημα της Γαλλικής Επανάστασης “liberte, egalite, fraternite”. Παράλληλα τα περισσότερα Συντάγματα την εξαγγέλουν ως αρχή τους.

Είναι όμως πράγματι έτσι; Για παράδειγμα, όλοι μπορούμε να προσπαθήσουμε να αποκτήσουμε στα πλαίσια του νόμου το οποιοδήποτε αγαθό χωρίς να μας απαγορεύσει ή να μας ελέγξει κανείς. Το ζήτημα που προκύπτει είναι αν μπορούμε να το αποκτήσουμε, αν έχουμε δηλαδή την οικονομική δυνατότητα.

Αυτή η συνήθης de facto ανισότητα δημιουργεί την ανάγκη διαφορετικής αντιμετώπισης της έννοιας της ισότητας και την μετουσίωση ή υποκατάσταση των πολιτικών ισότητας με πολιτικές ισοτιμίας. Η ισοτιμία στην ακραία της και αφηρημένη μορφή μπορεί στην πράξη να σημαίνει και υιοθέτηση πολιτκών ανισότητας. Στόχος της όμως είναι να λειτουργήσει εξισωτικά, αφού είναι γνωστό ότι η ισότητα μεταξύ των πολιτών μόνο θεωρητικά υφίσταται. Η έννοια της ισοτιμίας στην πράξη εμφανίζεται μέσω των πολιτικών ευκαιρών, πολιτικών που παρεμβαίνουν διορθωτικά υπέρ συγκεκριμένων ομάδων, όπως τα άτομα με ειδικές ανάγκες, οι μειονότητες, οι γυναίκες, κλπ.

Γ. Ελευθερία

Η έννοια και η κατάσταση της ελευθερίας υπήρξε η σημαντικότερη κινητήρια δύναμη των πολιτικών και απελευθερωτικών αγώνων. Το περιεχόμενό της είναι σύγχρονο, πάντα επίκαιρο και πολλαπλό. Ως ελευθερία μπορούμε να εννοήσουμε ή να ορίσουμε:

i. την έλλειψη περιορισμών. Αυτή είναι η πρώτη διάσταση με την οποία εμφανίζεται στην πολιτική ιστορία η έννοια και έγινε, φυσικά, αντικείμενο αυστηρής κριτικής. Όπως σκωπτικά αναφερόταν, σε κανέναν δεν απαγορευόταν να κοιμηθεί κάτω από τις γέφυρες (του Παρισιού).

ii. την ύπαρξη ευκαιριών, το να σου δίδεται το δικαίωμα να κάνεις κάτι, δηλαδή να έχεις το δικαίωμα τροφής, στέγασης, εργασίας, παιδείας. Όπως και πάλι σκωπτικά αναφέρθηκε, το δικαίωμα όχι μόνο να κοιμηθεί κανείς κάτω από μία γέφυρα αλλά και σε ένα πολυτελές σπίτι ή ξενοδοχείο.

iii. τη δυνατότητα δράσης, άσκησης, ικανοποίησης αυτού του δικαιώματος ή δυνατότητας. Πράγματι, όλοι έχουν το δικαίωμα θεωρητικά να κοιμηθούν στο πλέον πολυτελές ξενοδοχείο, να σπουδάσουν στο καλύτερο πανεπιστήμιο ή να τύχουν της περίθαλψης των καλύτερων γιατρών. Έχουν όμως τα οικονομικά μέσα να το πραγματοποιήσουν;

iv. τη δυνατότητα επιλογών, δηλαδή τη δυνατότητα ικανοποίησης του δικαιώματος μέσα από μία όσο το δυνατόν ευρύτερη κλίμακα επιλογών.

v. τη δυνατότητα απόλαυσης ή τη χαρά της απόλαυσης αυτών των δικαιωμάτων ή αυτών των επιλογών, κάτι που απορρέει από την όλη φιλοσοφία του πολιτικού συστήματος.

Πηγή: Ηλίας Ι. Κουσκουβέλης, Εισαγωγή στην Πολιτική Επιστήμη και τη Θεωρία της Πολιτικής, Εκδ. Παπαζήση.