Αλλαγή του κλίματος(I)

Περί τίνος πρόκειται;

Μια εισαγωγή για τους νέους

Η αλλαγή του κλίματος εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας, και οι επιπτώσεις της σε όλους εμάς συνεχώς αυξάνονται. Έχεις προσέξει ότι οι καταιγίδες και οι πλημμύρες γίνονται ολοένα και συχνότερες στην περιοχή σου; Εάν όχι, σίγουρα θα το αντιλήφθηκες στην οθόνη της τηλεόρασής σου. Μήπως πλέον ο χειμώνας σού φαίνεται θερμότερος, με λιγότερο χιόνι και περισσότερες βροχές; Μήπως νιώθεις ότι η άνοιξη κάθε φορά φθάνει λίγο νωρίτερα, τα λουλούδια ανθίζουν και τα αποδημητικά πουλιά φθάνουν νωρίτερα απ’ ό,τι τα περιμένεις; Όλες αυτές είναι ενδείξεις της επιτάχυνσης της αλλαγής του κλίματος, ή της αναθέρμανσης του πλανήτη όπως πολλές φορές την ονομάζουμε.

Εάν δεν λάβουμε μέτρα για να την αναστείλουμε, θα πλήξει ανεπανόρθωτα τον κόσμο που μας περιβάλλει και θα μεταβάλλει τους τρόπους ζωής μας που σήμερα θεωρούμε αυτονόητους.

ΤΙ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ;

Το κλίμα αλλάζει λόγω του σημερινού τρόπου ζωής μας, ιδίως στις πλουσιότερες, οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες - μη εξαιρουμένης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που μας εφοδιάζουν με ηλεκτρισμό και που θερμαίνουν τα σπίτια μας, τα αυτοκίνητα και αεροπλάνα που χρησιμοποιούμε, τα εργοστάσια που παράγουν τα προϊόντα που αγοράζουμε, οι καλλιέργειες που μας εφοδιάζουν με τρόφιμα - όλα αυτά διαδραματίζουν κάποιο ρόλο στην αλλαγή του κλίματος.

ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ

Η ατμόσφαιρα της γης λειτουργεί ως ένα διαφανές, προστατευτικό κάλυμα γύρω από τον πλανήτη μας. Αφήνει το ηλιακό φως να περνά και συγκρατεί τη θερμότητα. Χωρίς αυτήν, η ηλιακή θερμότητα θα αντανακλάτο κατευθείαν από την επιφάνεια της γης και θα επέστρεφε ακέραιη στο διάστημα. Στην περίπτωση αυτή, η θερμοκρασία στη γη θα ήταν περίπου κατά 30ο Κελσίου χαμηλότερη - όλα θα πάγωναν. Είναι λοιπόν φανερό ότι η ατμόσφαιρα λειτουργεί, κατά κάποιο τρόπο, σαν τα γυάλινα τοιχώματα ενός θερμοκηπίου. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο κόσμος μιλάει για το “φαινόμενο θερμοκηπίου”. Υπεύθυνα για το φαινόμενο αυτό είναι τα “αέρια θερμοκηπίου” στην ατμόσφαιρα, τα οποία παγιδεύουν θερμότητα.

Τα περισσότερα από τα αέρια θερμοκηπίου δημιουργούνται με φυσικές διεργασίες. Ωστόσο, από τη βιομηχανική επανάσταση του 18ου αιώνα και μετά, με τη συμβολή της ανθρώπινης κοινωνίας, οι συγκεντρώσεις τους στην ατμόσφαιρα είναι σήμερα υψηλότερες από οποτεδήποτε άλλοτε τα τελευταία 420,000 έτη. Η αύξηση των συγκεντρώσεων ενισχύει το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Αυτό σημαίνει αύξηση των θερμοκρασιών του πλανήτη μας, αλλαγή του κλίματος.

ΤΑ ΑΕΡΙΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΥΜΕ ΕΜΕΙΣ

Το κυριότερο αέριο θερμοκηπίου που παράγεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες είναι το διοξείδιο του άνθρακα. Αντιπροσωπεύει το 75% περίπου όλων των “εκπομπών αερίων θερμοκηπίου” ανά τον κόσμο. Ο όρος αυτός περιγράφει όλες τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα που αποτελούν μέρος του καπνού, του ατμού και των αερίων που εκπέμπονται από τους αγωγούς καυσαερίων, τις καπνοδόχους, τις πυρκαγιές και άλλες πηγές.

Το διοξείδιο του άνθρακα απελευθερώνεται κυρίως όταν καίγονται ορυκτά καύσιμα, όπως ο άνθρακας, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Και βεβαίως τα ορυκτά καύσιμα αποτελούν ακόμη την ευρύτερα χρησιμοποιούμενη ενεργειακή πηγή. Τα καίμε για να παράγουμε ηλεκτρισμό και θερμότητα και τα χρησιμοποιούμε ως καύσιμα για τα αυτοκίνητά μας, για τα πλοία και τα αεροπλάνα.

Οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουμε το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) από τα αεριούχα ποτά - οι φυσαλίδες στα ανθρακούχα ποτά και την μπίρα είναι φυσαλίδες CO2. Επίσης, το CO2 διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην αναπνοή: εισπνέουμε οξυγόνο και εκπνέουμε διοξείδιο του άνθρακα, ενώ τα δένδρα και τα φυτά απορροφούν CO2 προκειμένου να παράγουν οξυγόνο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα δάση του πλανήτη μας είναι τόσο σημαντικά. Συμβάλλουν στην απορρόφηση ποσότητας του πλεονάζοντος CO2 που παράγουμε. Ωστόσο, η αποψίλωση των δασών - η υλοτομία, ο καθαρισμός και η καύση δασών - συμβαίνει σε κάθε ήπειρο.

Άλλα αέρια θερμοκηπίου που εκπέμπονται λόγω των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων είναι το μεθάνιο και το υποξείδιο του αζώτου. Τα αέρια αυτά συγκαταλέγονται στα αόρατα αέρια που εκπέμπονται από τους χώρους υγειονομικής ταφής (χωματερές), από τις δραστηριότητες εκτροφής ζώων, από τις καλλιέργειες ρυζιού και λόγω της χρήσης ορισμένων πρακτικών γεωργικής λίπανσης. Επίσης, παράγουμε με τεχνητό τρόπο ορισμένα αέρια θερμοκηπίου, τα λεγόμενα φθοριούχα αέρια. Αυτά χρησιμοποιούνται στις ψυκτικές εφαρμογές και τα συστήματα κλιματισμού, αλλά εκπέμπονται στην ατμόσφαιρα λόγω διαφυγών και σε περίπτωση που οι συσκευές δεν υφίστανται την κατάλληλη επεξεργασία όταν κλείνουν τον κύκλο ζωής τους.

ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ ΤΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ

Η αλλαγή του κλίματος έχει ήδη αρχίσει για τα καλά. Τον περασμένο αιώνα, η μέση παγκόσμια θερμοκρασία αυξήθηκε κατά 0,6ο Κελσίου, ενώ η μέση θερμοκρασία στην Ευρώπη αυξήθηκε περίπου κατά 1ο Κελσίου.

Παγκοσμίως, τα πέντε θερμότερα έτη που έχουν ποτέ καταγραφεί (από το 1860 περίπου όταν κατασκευάσαμε όργανα που μετρούν με ικανοποιητική ακρίβεια τις θερμοκρασίες) υπήρξαν, με την ακόλουθη σειρά:

1. 1998
2. 2002
3. 2003
4. 2004
5. 2001

Η τάση θέρμανσης οφείλεται στις αυξανόμενες ποσότητες αερίων θερμοκηπίου που εκπέμπονται λόγω των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Οι κλιματολόγοι προβλέπουν ότι η τάση θα επιταχυνθεί με αποτέλεσμα η μέση παγκόσμια θερμοκρασία να έχει αυξηθεί κατά 1,4ο - 5,8ο Κελσίου μέχρι το 2100 και οι θερμοκρασίες στην Ευρώπη μεταξύ 2ο και 6,3ο Κελσίου.

Εκ πρώτης όψεως οι εν λόγω αυξήσεις θερμοκρασίας δεν φαίνονται δα και τόσο τρομερές. Δεν πρέπει όμως να λησμονείται ότι την τελευταία περίοδο των παγετώνων, η οποία τερματίστηκε εδώ και 11,500 έτη, η μέση παγκόσμια θερμοκρασία ήταν μόλις κατά 5ο Κελσίου χαμηλότερη απ’ ό,τι σήμερα. Και όμως, μεγάλο μέρος της Ευρώπης καλυπτόταν τότε από πολικό πάγο. Επομένως η διαφορά ελαχίστων βαθμών συνεπάγεται κοσμογονικής κλίμακας αλλαγές.

Η τρέχουσα αλλαγή του κλίματος έχει ήδη επιπτώσεις στην Ευρώπη και παγκοσμίως. Μακροπρόθεσμα, θα μπορούσε ακόμη και να προκαλέσει καταστροφικά φαινόμενα, όπως ραγδαία άνοδο της στάθμης της θάλασσας και πλημμύρες, τεράστιες καταιγίδες και έλλειψη τροφίμων και νερού σε ορισμένα μέρη του κόσμου. Η αλλαγή του κλίματος θα επηρεάσει όλες τις χώρες, όμως οι αναπτυσσόμενες χώρες είναι οι πλέον εκτεθειμένες. Αυτές εξαρτώνται συχνά από δραστηριότητες που είναι ευαίσθητες στο κλίμα, όπως η γεωργία, και επιπλέον δεν έχουν αρκετά χρήματα για να προσαρμοστούν στις συνέπειες της αλλαγής του κλίματος.

ΠΩΣ ΕΡΓΑΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΟΙ

Η σύγχρονη κλιματολογία διαλαμβάνει τη μελέτη του παρελθόντος και την ακριβή παρατήρηση και ερμηνεία του τι συμβαίνει σήμερα.

Οι επιστήμονες χρησιμοποιούν ένα εκπληκτικό φάσμα πηγών για να γνωρίσουν τις συνθήκες που επικρατούσαν στο παρελθόν. Λόγου χάριν, πραγματοποιούν διατρήσεις στην κορυφή των στρωμάτων πάγου στους πόλους σε βάθος που φθάνει το μητρικό πέτρωμα και αφαιρούν κυλίνδρους πάγου, γνωστούς ως πυρήνες πάγου. Στην Ανταρκτική, ομάδα ευρωπαίων ερευνητών προέβη πρόσφατα σε πυρηνοληψία από βάθος πλέον των 3 χλμ., δηλαδή από στρώματα που δεν είχαν γνωρίσει το φως ή τον ατμοσφαιρικό αέρα για διάστημα μεγαλύτερο των 900,000 ετών! (Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το ευρωπαϊκό αυτό έργο που φέρει τον τίτλο EPICA, παρακαλείστε να ανατρέξετε στον δικτυακό τόπο:

EPICA

)

Οι φυσικές ιδιότητες του πάγου και του αέρα που περιέχεται στο δείγμα αυτό σε μικρές φυσαλίδες επιτρέπουν στους ερευνητές να κατανοήσουν πώς ήταν το κλίμα και η ατμόσφαιρα την εποχή εκείνη. Άλλες πηγές που προσφέρουν ενδείξεις για το παρελθόν είναι οι δακτύλιοι στα δένδρα και τα κοράλλια από αρχαιότερες εποχές, οι σταλαγμίτες, καθώς και η παλιά γύρη, οι σπόροι και τα φύλλα.

Με βάση τέτοιες μελέτες γνωρίζουμε ότι οι εποχές παγετώνων εναλλάχθηκαν με θερμότερες περιόδους και ότι οι θερμοκρασίες στη γη παρουσίασαν διακυμάνσεις μεταξύ 9ο και 22ο Κελσίου (η μέση τρέχουσα παγκόσμια θερμοκρασία είναι 15ο Κελσίου). Οι διακυμάνσεις αυτές οφείλονταν σε φυσικά αίτια, όπως οι αλλαγές στην τροχιά κίνησης της γης γύρω από τον ήλιο καθώς και στον άξονα της γης, οι διακυμάνσεις της ηλιακής δραστηριότητας καθώς και οι ηφαιστειακές εκρήξεις.

Τα τελευταία 8,000 έτη το κλίμα ήταν αρκετά σταθερό, με μικρές αλλαγές μικρότερες του 1ο Κελσίου ανά αιώνα. Οι σταθερές αυτές συνθήκες επέτρεψαν στην κοινωνία και τα οικοσυστήματα, όπως τα γνωρίζουμε σήμερα, να αναπτυχθούν. Τώρα όμως η θερμοκρασία αυξάνεται με ραγδαίους ρυθμούς. Οι φυσικές συνθήκες από μόνες τους αποκλείεται να ευθύνονται για τέτοιους ταχείς ρυθμούς θέρμανσης, οι οποίοι είναι πρωτοφανείς για τα τελευταία τουλάχιστον 1000 - ορισμένοι μιλούν για 2000 - έτη.

Πολλές από τις πληροφορίες που οι επιστήμονες συγκέντρωσαν χρησιμοποιούνται για την πρόβλεψη του μελλοντικού κλίματος και για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Αυτό γίνεται μέσω της κατασκευής μοντέλων με υπολογιστή και με προσομοιώσεις. Δεν πρόκειται για απλούς υπολογιστές - οι υπολογιστές που χρησιμοποιούνται για να πραγματοποιούν προβλέψεις σε βάθος χρόνου 100, 200 ή 300 ετών είναι σύνθετα συστήματα που συνεκτιμούν σωρεία μεταβλητών. Λόγου χάριν, οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακόμη ακριβώς πόσο ανεπηρέαστο είναι το κλίμα μας στις αυξανόμενες συγκεντρώσεις αερίων θερμοκηπίου, δηλαδή ποιες συγκεντρώσεις προκαλούν ποιους ακριβώς τύπους μεταβολής θερμοκρασιών. Αυτό εξαρτάται και από άλλους παράγοντες, όπως είναι η ρύπανση του ατμοσφαιρικού αέρα και ο σχηματισμός νεφών. Έτσι, οι επιστήμονες προβαίνουν σε προσoμοιώσεις που στηρίζονται σε διαφορετικές υποθέσεις εργασίας.

Οφείλουν επίσης να υιοθετήσουν και άλλες υποθέσεις εργασίας, π.χ. ποιες ποσότητες καυσίμων θα καίμε στο μέλλον, ποιος θα είναι ο παγκόσμιος πληθυσμός και πώς θα αναπτυχθούν οι οικονομίες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον όλες οι προβλέψεις των μελλοντικών κλιματικών εξελίξεων κυμαίνονται εντός ορισμένων ορίων.

Το 1998, τα Ηνωμένα Έθνη συνέστησαν τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος (Intergovernmental Panel on Climate Change - IPCC) η οποία συντονίζει χιλιάδες επιστήμονες από ολόκληρο τον κόσμο. Στόχος τους είναι η αξιολόγηση της υφιστάμενης έρευνας και γνωστικής βάσης για την αλλαγή του κλίματος και τις επιπτώσεις της και η υποβολή σχετικών εκθέσεων. Μέχρι στιγμής, η IPCC έχει δημοσιεύσει τρείς εκθέσεις - το 1990, 1995, και 2001. Με βάση τις υπάρχουσες ενδείξεις, η IPCC συνήγαγε το συμπέρασμα ότι οι συγκεντρώσεις αερίων θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα αυξήθηκαν κυρίως λόγω των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Η IPCC εκτιμά επίσης ότι οι θερμοκρασίες θα αυξηθούν σε πλαίσια που κυμαίνονται μεταξύ 1,4ο και 5,8ο Κελσίου μέχρι το 2100.

ΠΟΙΑ ΜΕΤΡΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΛΗΦΘΟΥΝ ΩΣΤΕ ΝΑ ΜΕΤΡΙΑΣΘΕΙ Η ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ;

Το θέμα είναι απλό: είναι απολύτως αναγκαίο να μειώσουμε τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Ορισμένα αέρια θερμοκηπίου έχουν μεγάλο κύκλο ζωής, γεγονός που σημαίνει ότι παραμένουν στην ατμόσφαιρα για δεκαετίες ή και περισσότερο. Ακόμη και εάν λάβουμε δραστικά μέτρα εδώ και τώρα, οι θερμοκρασίες θα εξακολουθήσουν να αυξάνονται για κάποιο ακόμη χρονικό διάστημα. Ωστόσο, εάν αδρανήσουμε, μη λαμβάνοντας οποιοδήποτε μέτρο, οι θερμοκρασίες θα αυξάνονται με ταχύτερους ρυθμούς και σε κάποιο σημείο το κλίμα θα τεθεί τελείως εκτός ελέγχου.

Ο περιορισμός των εκπομπών αερίου θερμοκηπίου που προέρχονται από εμάς θα απαιτήσει επενδύσεις και αλλαγές ως προς τους τρόπους παραγωγής και χρήσης της ενέργειας. Από πρόσφατες μελέτες προκύπτει ότι το τίμημα μιας τυχόν αδράνειας εκ μέρους μας θα ήταν πολύ υψηλότερο λόγω των καταστροφών και της δυστυχίας που η απεριόριστη αλλαγή του κλίματος θα δημιουργούσε.

Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος - Ευρωπαϊκές Κοινότητες, 2006

europa

Αλλαγή του κλίματος ΙΙ

Αλλαγή του κλίματος ΙΙΙ