Διανοητικές ισορροπίες και ανισορροπίες του ανθρώπου

Το διανοητικό κατασκεύασμα, μέσα απ'το οποίο ο άνθρωπος αντλεί τους τρόπους συμπεριφοράς του, το καλούμε ΜΑΝ.ΙΝ.Α. Ο όρος αυτός είναι ένας από τους όρους που εγώ δημιούργησα, διότι πιστεύω ότι εκφράζει καλύτερα το νόημα αυτού του κοινωνικού παιχνιδιού. ΜΑΝ.ΙΝ.Α. σημαίνει "Man's Intellectual Normalities and Abnormalities", που μεταφράζεται "Διανοητικές ισορροπίες και ανισορροπίες του ανθρώπου".

Ας αναλύσουμε όμως τον όρο. Η ΜΑΝ.ΙΝ.Α. του ανθρώπου συνίσταται από όλα τα διανοητικά υλικά που κατά καιρούς έχει συσσωρεύσει το άτομο στις διανοητικές του αποθήκες και που τελικά συνθέτουν ένα οικοδόμημα. Ένα λογικό οικοδόμημα. Μια ειδική νοητική κατασκευή, η οποία καθορίζει αφενός μεν τους τρόπους ερμηνείας των κοινωνικών φαινομένων, αφετέρου δε τους τρόπους δράσης του, τόσο σε σχέση με τον εαυτό του όσο και σε σχέση με τους άλλους.

Όπως ξέρουμε, όταν γεννιέται ο άνθρωπος ο νους του είναι ένα άγραφο χαρτί. Από εκεί και πέρα αρχίζουν να γίνονται διάφορες εγγραφές στον νοητικό του χώρο, οι οποίες κυρίως προέρχονται από το άμεσο οικογενειακό του περιβάλλον.

Το παιδί μαθαίνει ορισμένα πράγματα, μαθαίνει ορισμένους τρόπους κοινωνικής συμπεριφοράς και αυτοί αποτελούν το πρώτο υλικό για την ΜΑΝ.ΙΝ.Α. του. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι το παιδί, που μαθαίνει πως θα το πάρει ο μπαμπούλας αν δεν φάει το φαγητό του, όταν αργότερα ενηλικιωθεί, μπορεί ποτέ να μην διαλύσει μέσα του τον μύθο του μπαμπούλα. Εκείνη η έμφυτη αντίδραση ότι πρέπει καταναγκαστικά να κάνει κάτι, για να μην τον φάει κάποιος οποιοσδήποτε μπαμπούλας, πιθανώς να εξακολουθεί να υπάρχει και να λειτουργεί μέσα του. Βλέπουμε, δηλαδή, πως αυτός ο συγκεκριμένος άνθρωπος γίνεται θύμα μιας διανοητικής ανισορροπίας. Μιας διανοητικής ανισορροπίας που εκφράζεται στο πλαίσιο μιας σκοπιμότητας της μητέρας, του να κάνει το παιδί της να φάει το φαγητό του. Αυτή ριζώνει βαθιά μέσα στον διανοητικό χώρο του ατόμου και αναπαράγεται αργότερα υπό διάφορες μορφές και σε διάφορες φάσεις της ζωής του. Αυτό το υλικό, αυτή η πληροφορία συνιστά πλέον ένα από τα λιθαράκια που θα οικοδομήσουν ολόκληρο το κατασκεύασμα της ΜΑΝ.ΙΝ.Α. του.

Καθώς το παιδί μεγαλώνει, φτάνει στην περίοδο της εφηβείας. Μέχρι τότε το υλικό της ΜΑΝ.ΙΝ.Α. του εμπλουτίζεται συνεχώς. Το υλικό προέρχεται κυρίως από τον χώρο του σχολείου και τον χώρο των προσωπικών του φίλων, στην δε σημερινή εποχή προέρχεται σε σημαντικότατο βαθμό και από την τηλεόραση. Φτάνει, λοιπόν, το άτομο αυτό στην εφηβεία με μια πληθώρα πληροφοριών και μια τεράστια αποθήκη υλικών της ΜΑΝ.ΙΝ.Α. Η περίοδος της εφηβείας είναι για τον άνθρωπο η περίοδος των μεγάλων αποφάσεων. Είναι η περίοδος της προσωπικής επανάστασης του κάθε νέου ανθρώπου. Στην φάση της εφηβείας ο άνθρωπος αποφασίζει ποιος θα είναι πλέον ο προσωπικός του δρόμος στην ζωή και σε τι στοιχεία θα βασιστεί. Έτσι, κάνει μια επιλογή κάτω από την επίδραση πολλών παραγόντων και τελικά κρατάει ένα μεγάλο μέρος και απορρίπτει ένα άλλο μέρος αυτού του υλικού. Η εφηβεία φέρνει το άτομο στην φάση όπου έχει θέσει τα θεμέλια της ΜΑΝ.ΙΝ.Α. του και έχει κτίσει το βασικό οικοδόμημα. Γίνεται εύκολα αντιληπτό, λοιπόν, γιατί η σύγκρουση του ατόμου με τους γονείς του, με την εξουσία και κάθε μορφή κατεστημένου ξεκινά από την περίοδο της εφηβείας. Τα νέα τεχνολογικά δεδομένα, η μεγάλη άνεση και ταχύτητα στις μεταφορές και η δυνατότητα πρόσβασης στις πηγές πληροφόρησης κατάργησαν την απομόνωση των ομάδων και δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την δημιουργία ενός ενιαίου κράτους, μιας ενιαίας πόλης, ενός ενιαίου πολιτισμού. Ο ρόλος της τηλεόρασης σε αυτή την διαδικασία είναι τεράστιος. Τα ήθη, τα έθιμα, τείνουν να ενοποιηθούν και να προκύψει ένα νέο ενιαίο μοντέλο ανθρώπου. Δεν είναι δύσκολο πίσω από όλα αυτά να ανακαλύψει κανείς την απουσία κοινωνικών και πολιτιστικών παραγόντων σε αντίθεση με την έντονη παρουσία οικονομικών συμφερόντων. Ο πρώτος που ωφελείται από αυτή την τεράστια ομογενοποιήση, είναι τα ενωμένα οικονομικά συμφέροντα, αφού η αγορά ενοποιείται, οι ανάγκες παγκοσμιοποιούνται και η ίδια διαφήμιση έχει απήχηση από τον νεοϋορκέζο μέχρι τον εσκιμώο. Όμως, αναρωτιέται κανείς, τι θα συμβεί αν στερήσεις από έναν λαό τα στοιχεία που δημιουργούν την κοινωνική του συνοχή, αν αποκόψεις έναν λαό από την ρίζα του έτσι, σε μια στιγμή; Η τηλεοπτική εικόνα φτάνοντας παντού, προβάλει αυτό το νέο πρότυπο, ενισχύοντας όσο κανένα άλλο μέσο την προσπάθεια ομογενοποίησης. Από την τηλεόραση μαθαίνουμε τον τρόπο που ντύνονται, πως και τι τρώνε, πως μιλάνε και πως ερωτεύονται τα in αστέρια του σήμερα. Στις παιδικές εκπομπές βλέπουμε το μοντέρνο παιδί. Ένα παιδί που είναι βίαιο, ωριμάζει σεξουαλικά πολύ νωρίς, είναι αποφασιστικό και επιβάλει την άποψή του έστω κι αν δεν την έχει ακόμη διαμορφώσει ή δεν έχει την απαραίτητη εμπειρία. Βλέπουμε τον μοντέρνο νέο, τον μοντέρνο φοιτητή, τον παίκτη των ρεάλιτις, τον μοντέρνο επιχειρηματία και στα life-style περιοδικά κατακλυζόμαστε από "πώς να" άρθρα που αποτελούν δεκάλογους για γρήγορη, σίγουρη και άκοπη επιτυχία στα πάντα. Όλα αυτά συνιστούν πρότυπα βασισμένα σε κλισέ και εύκολες συνταγές. Είναι το υλικό της σύγχρονης ΜΑΝ.ΙΝ.Α.

Και σε αυτήν την δύσκολη περίοδο της ζωής του, την στιγμή που ο έφηβος βρίσκεται στο σταυροδρόμι της αρετής και της κακίας, το υλικό για την οικοδόμηση του εσωτερικού του εαυτού, που θα προσδιορίσει και κατά πόσο θα είναι φυσιολογικό ή μη φυσιολογικό, αντλείται από μη έγκυρες πηγές ή ακόμη χειρότερα από πηγές που δρουν με δόλο. Ο George Gerbner, καθηγητής επικοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, λέει: "Δεν υπάρχει σοβαρότερη υπόθεση μιας κοινωνίας, από τους μύθους με τους οποίους μεγαλώνει τα παιδιά της. Για πρώτη φορά στην ιστορία μας, αυτοί οι μύθοι δεν είναι αφηγήσεις ούτε των γονιών, ούτε των σχολείων, ούτε της εκκλησίας, ούτε της κοινότητας ή της φυλής. Την αφήγηση, έχει αναλάβει μια διαρκώς συρρικνούμενη ομάδα επιχειρήσεων που έχουν κάτι να πουλήσουν. Αυτή η αλλαγή είναι θεμελιακή για το πολιτιστικό περιβάλλον στο οποίο τα παιδιά μας μεγαλώνουν και κοινωνικοποιούνται..."
Κατόπιν ο άνθρωπος ξεκινάει την προσωπική ζωή του ενήλικα. Μέσα στην ζωή του καθημερινά διάφορες απόψεις, διάφορες θέσεις της ΜΑΝ.ΙΝ.Α. του, είτε ενισχύονται είτε αποδυναμώνονται. Εξαρτάται από τον χώρο στον οποίο κινείται και από τον τρόπο με τον οποίο αναλύει ο ίδιος τις καθημερινές του εμπειρίες. Καθώς περνάει ο καιρός, επειδή ο άνθρωπος νιώθει την φυσική ανάγκη μιας κάποιας σταθερότητας στην αέναη ροή των γεγονότων, τείνει να κάνει όσο πιο ισχυρό και όσο πιο σταθερό μπορεί το οικοδόμημα της ΜΑΝ.ΙΝ.Α. του. Φτάνει, λοιπόν, συχνά σε δογματισμούς και φανατισμούς όχι για κανέναν άλλον λόγο, αλλά διότι δεν θέλει να θιγούν οι ισορροπίες, που με πολύ κόπο και μεγάλη δαπάνη ψυχικής ενέργειας δημιούργησε. Να γιατί τελικά ο άνθρωπος δείχνει ένα μεγάλο ποσό αδράνειας απέναντι στις νέεις ιδέες, στις νέες κοινωνικές τάσεις και πολύ συχνά συμπεριφέρεται εχθρικά και άκαμπτα προς αυτές. Η στάση αυτή του ανθρώπου απέναντι στον εαυτό του και στους άλλους ελαττώνει την ικανότητά του για προσέγγιση με τους συνανθρώπους του και δυσχεραίνει την επικοινωνία του.

Σήμερα, η γνώση που προέρχεται από τις διάφορες επιστήμες αυξάνεται με τρομακτικό ρυθμό, η δε τεχνολογία μάς φέρνει πάντοτε ενώπιον νέων συνθηκών, στις οποίες δεν προλαβαίνουμε εύκολα να προσαρμοστούμε. Η αδυναμία μας για προσαρμογή οφείλεται κυρίως στο ότι η ΜΑΝ.ΙΝ.Α. του κάθε ατόμου συχνά είναι άκαμπτη, δογματική και φανατική. Η ΜΑΝ.ΙΝ.Α. είναι αυτή που ευθύνεται για μεγάλο μέρος της δυστυχίας του ανθρώπου και είναι αυτή που κάνει τον άνθρωπο να θεωρεί τον εαυτό του ως τον μόνο προνομιούχο κάτοχο της αλήθειας. Η ΜΑΝ.ΙΝ.Α. είναι αυτή που φανατίζει τόσο, ώστε ακόμη και όταν πρόκειται για θρησκευτικό θέμα, να γίνονται εκτεταμένοι σκοτωμοί και σφαγές εν ονόματι της αγάπης και της ειρήνης. Η ΜΑΝ.ΙΝ.Α. είναι αυτή που κάνει τους πιστούς μιας θρησκείας να πιστεύουν ότι η θρησκεία τους είναι η τελειότερη θρησκεία και να θεωρούν εχθρούς τους όσους δεν ασπάζονται την ίδια θρησκεία. Η ΜΑΝ.ΙΝ.Α. είναι αυτή που δημιουργεί τον στείρο ανταγωνισμό στα πολιτικά συστήματα. Η ΜΑΝ.ΙΝ.Α. είναι αυτή που οδηγεί τον άνθρωπο στο συμπέρασμα ότι, για να διατηρήσει την ειρήνη, πρέπει να δημιουργήσει τα καταστροφικότερα όπλα. Η ΜΑΝ.ΙΝ.Α. είναι αυτή που δημιουργεί τις κάθε είδους καθημερινές βεντέτες στην ζωή του ανθρώπου.

Διορθώνεται η ΜΑΝ.ΙΝ.Α.;

H ΜΑΝ.ΙΝ.Α αποτελείται από δύο στοιχεία. Το στοιχείο της ισορροπίας, που εκφράζεται μέσω του φυσικού νόμου και της πραγματικής ιδιοσυγκρασίας του ανθρώπου και το στοιχείο της ανισορροπίας, που έχει ως τελικό προϊόν έκφρασης την υιοθέτηση μιας συγκεκριμένης κοινωνικής επίκτητης συμπεριφοράς. Τα στοιχεία όμως για την δημιουργία αυτής της κοινωνικής επίκτητης συμπεριφοράς προήλθαν μέσα από την εκπαίδευση του ανθρώπου. Και όταν λέω εκπαίδευση, την εννοώ με την ευρύτερη έννοια.

Το ίδιο αυτό φαινόμενο που δημιουργήθηκε μέσα από την εκπαίδευση, θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί και πάλι με την εκπαίδευση. Μια εκπαίδευση που ουσιαστικά θα άρχιζε από το σχολείο. Ο άνθρωπος θα μάθαινε μέσα από μια προσπάθεια αυτογνωσίας ποια είναι τα ουσιαστικά στοιχεία της ιδιοσυγκρασίας, της προσωπικότητάς του. Ταυτόχρονα θα μάθαινε και τους κανόνες που διέπουν την κοινωνική ζωή. Κατόπιν θα μάθαινε να σέβεται τα στοιχεία αυτά και θα φρόντιζε να εκφράζονται με τέτοιον τρόπο που να είναι συμβατός με το κοινωνικό σύνολο.

Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι δεν υπάρχει κατάσταση χωρίς ΜΑΝ.ΙΝ.Α., ο άνθρωπος χρειάζεται την ΜΑΝ.ΙΝ.Α. του, αλλά προσαρμοσμένη στον φυσικό ανθρώπινο ρόλο του, φυσιολογικοποιημένη, εξισορροπημένη. Όπως λέει και ο όρος, ΜΑΝ.ΙΝ.Α. σημαίνει διανοητικές ισορροπίες και ανισορροπίες του ανθρώπου. Ο άνθρωπος θα πρέπει να τείνει να δημιουργήσει ισορροπία στο διανοητικό του όργανο και να διώξει, αν είναι δυνατόν, όλες τις ανισορροπίες οι οποίες πηγάζουν από αυθαίρετα συμπεράσματα, που δεν βασίζονται στον φυσικό νόμο. Ό,τι συνθέτει το ισορροπημένο μέρος της ΜΑΝ.ΙΝ.Α. του ανθρώπου είναι αυτό που αρχέγονα βασίζεται στον φυσικό νόμο, ενώ ό,τι συνθέτει την ανισορροπία στην ΜΑΝ.ΙΝ.Α. του ανθρώπου είναι αυτό που βασίζεται σε αυθαίρετους ανθρώπινους νόμους σκοπιμότητας και συμφερόντων, μεταφέροντας έτσι το αέναο παιχνίδι της δυαδικότητας σε ένα επίπεδο προσωπικό, που κρύβει μέσα του τόσο το δράμα της απέκδυσης από τις επιδράσεις του κατασκευασμένου νοητικού κόσμου, όσο και την λύτρωση με την δυναμικά απαθή αίσθηση του απροκατάληπτου που παράγει η αποΜΑΝ.ΙΝ.Α.ποίηση.

Πρέπει, λοιπόν, να γίνει κατανοητό ότι η προσπάθεια του ανθρώπου δεν θα είναι να καταργήσει την ΜΑΝ.ΙΝ.Α. του, αλλά να την φυσιολογικοποιήσει, να την εξισορροπήσει. Με άλλα λόγια, το νοητικό κατασκεύασμα στο οποίο βασίζει την δράση του να είναι σύμφωνο με τον φυσικό νομο. Τότε από την ΜΑΝ.ΙΝ.Α. φεύγουν οι ανισορροπίες και ο άνθρωπος δρα ισορροπημένα σε όλες σχεδόν τις φάσεις της ζωής του.



Απόσπασμα από το βιβλίο του Σπύρου Διαμαντίδη - Ομοιοπαθητική φιλοσοφία και Ιπποκρατική ιατρική