Friday, June 29, 2007

ΦΩΤΙΕΣ

ΦΩΤΙΕΣ
Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΑΣΩΝ

Οι πυρκαγιές στα μεσογειακά δάση της χώρας μας επηρεάζουν γενιές και γενιές Ελλήνων από την αυγή του πολιτισμού μας. Παρ' όλα αυτά, ακόμη και σήμερα, 3,500 χρόνια μετά, δεν έχουμε μάθει να ζούμε με αυτές. Τις θεωρούμε ένα παροδικό φαινόμενο - το οποίο θα εκλείψει μόνο όταν ο άνθρωπος αλλάξει συμπεριφορά απέναντι στο δάσος -, και έτσι κανείς μας δεν προετοιμάζεται γι' αυτές.

"Είμαστε μοναδικά όντα φωτιάς σ' ένα μοναδικό πύρινο πλανήτη" Stephen Pyne

Αύγουστος του 1989. Μόλις είχα επιστρέψει από την εθελοντική συμμετοχή μου στην κατάσβεση μιας πυρκαγιάς που έκαψε σχεδόν όλο το βόρειο τμήμα της Σιθωνίας στη Χαλκιδική. Η αγωνία μου για ένα πενθήμερο ήταν μεγάλη, επειδή η φωτιά απειλούσε, μαζί με τα δάση, να εξαφανίσει και τις πειραματικές επιφάνειες που χρησιμοποίησα για το διαδακτορικό μου, λίγες εβδομάδες πριν από την επίσημη παρουσίασή του. Τελικά, η εμπειρία των συναδέλφων μου από το Δασαρχείο Πολυγύρου έσωσε το κυρίως δάσος και μαζί μ’ αυτό, τρία χρόνια ατελείωτων καταγραφών, στατιστικών επιξεργασιών και συμπερασμάτων.

Πρώτη μου δουλειά μόλις έφθασα στο σπίτι ήταν να απαλλαγώ από τα καπνισμένα ρούχα μου και να κεράσω τον εαυτό μου μια παγωμένη μπίρα, τη μόνιμη φαντασίωση κάθε εμπλεκόμενου σε δασική πυρκαγιά. Στην τηλεόραση οι φωτιές είχαν και πάλι τη θερινή τιμητική τους. Η ρουτίνα των ειδήσεων και η φοβερή κούραση με είχαν σχεδόν αποκοιμίσει, όταν συνέβη ένα γεγονός καθοριστικό για τη μετέπειτα επιστημονική μου διαδρομή. Ο Τέρενς Κουΐκ - όταν ήταν στον ΑΝΤ1 - είχε καλέσει τον καθηγητή και δάσκαλό μου Σπύρο Ντάφη για να συζητήσουν το θέμα των πυρκαγιών. Ένας από τους διαπρεπέστερους καθηγητές της Δασολογίας και γνώστης της οικολογίας των ελληνικών οικοσυστημάτων, ο Σπύρος Ντάφης, εξηγούσε, με τη συνηθισμένη ηρεμία του, τα αίτια των πυρκαγιών, όταν ο δημοσιογράφος τον ρώτησε: “Και μετά τις πυρκαγιές, κ. καθηγητά, τι πρέπει να κάνουμε;” “Το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να μην κάνουμε τίποτε, απλώς να προστατέψουμε το δάσος από τη βοσκή και τους καταπατητές”, απάντησε, ήρεμα πάντα, ο καθηγητής.

Ο Τέρενς Κουΐκ σχεδόν έπεσε από το κάθισμά του, τόση ήταν η έκπληξή του. Γαλουχημένος, όπως όλοι μας, με το μύθο της αναγκαιότητας των μεταπυρικών αναδασώσεων δεν ήθελε να πιστέψει τα λόγια του καλεσμένου του. “Μα είναι δυνατό, κ. καθηγητά, να το λέτε εσείς αυτό!!! Ένας ειδικός! Ένας καθηγητής πανεπιστημίου! Είναι δυνατό να μην αναδασώσουμε τις καμένες εκτάσεις; Πώς μπορείτε να λέτε τέτοια πράγματα; Υπάρχει επιστημονική εμπειρία… υπάρχει έρευνα…”

Ο καθηγητής μου ένιωσε, είμαι βέβαιος, ακριβώς ό,τι κι εγώ πολλές φορές τα κατοπινά χρόνια: Ορισμένες αλήθειες πρέπει να λέγονται με προσοχή΄ ο κίνδυνος να εκτεθείς είναι μεγάλος εάν αυτό που λες δεν γίνεται απόλυτα κατανοητό.

“Στην Ελλάδα κανείς δεν μελέτησε τι συμβαίνει έπειτα από μια πυρκαγιά”, απολογήθηκε ο Σπύρος Ντάφης. “Εύχομαι αυτό να γίνει σύντομα…”

Έτσι βρέθηκα να μελετώ την οικολογία των δασικών πυρκαγιών. Η εξειδίκευσή μου στη φυτοκοινωνιολογία, δηλαδή στη μελέτη των κοινωνικών σχέσεων που αναπτύσσουν τα φυτά τόσο μεταξύ τους όσο και σε σχέση με το περιβάλλον τους, αποτέλεσε τη βάση για μια βαθύτερη κατανόηση της σχέσης των φυτών με το φαινόμενο των δασικών πυρκαγιών.

Θερμά, ξηρά καλοκαίρια και μέτρια βροχεροί, ήπιοι χειμώνες χαρακτηρίζουν το μεσογειακό κλίμα. Απαντά στη Μεσογειακή λεκάνη, στην Καλιφόρνια, στη Χιλή, στο νοτιοδυτικό άκρο της Αφρικής και της Αυστραλίας, μεταξύ του 30ού και του 40ού παραλλήλου του βόρειου και νότιου ημισφαιρίου. Στις περιοχές αυτές η προσπίπτουσα ηλιακή ακτινοβολία είναι ίση με την ανακλώμενη. Τα ψυχρά ρεύματα των δύο ημισφαιρίων διασχίζουν τις θάλασσες που τις βρέχουν. Ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι, αν εκλείψουν τα ρεύματα αυτά, το μεσογειακό κλίμα θα εξαφανιστεί. Σ’ αυτές τις τόσο απομακρυσμένες μεταξύ τους περιοχές, που δεν είχαν καμία χλωριδική επαφή, αναπτύσσεται ένας πανομοιότυπος τύπος βλάστησης, γνωστός ως “αείφυλλη σκληρόφυλλη βλάστηση”. Η ομοιότητα δεν είναι τυχαία. Τα φυτά που συνθέτουν τη βλάστηση στις περιοχές με μεσογειακό κλίμα πρέπει να επιβιώσουν στη μακριά άνομβρη θερινή περίοδο. Σιγά σιγά, άριχσε να σχηματίζεται στο μυαλό μου το εκπληκτικό παζλ της μεσογειακής βλάστησης: Λεπτές ισορροπίες εκατομμυρίων χρόνων, ασύλληπτες λογικές επιβίωσης, προσαρμογές στις αντιξοότητες. Μια ισχυρή θέληση για ζωή από όντα που δεν διαθέτουν εγκέφαλο, δεν περπατούν ούτε αισθάνονται όπως τα ζώα και ο άνθρωπος.

Ας πάρουμε για παράδειγμα την αειφυλλία. Αν τα είδη που συνθέτουν τις μεσογειακές φυτοκοινωνίες ήταν φυλλοβόλα, θα χρειάζονταν κάθε άνοιξη έως και 5πλάσια ποσότητα νερού για την παραγωγή νέων φύλλων. Ως αείφυλλα, εξοικονομούν τεράστιες ποσότητες νερού, που το χρησιμοποιούν τους θερινούς μήνες.

Άλλη προσαρμογή είναι η σκληροφυλλία. Για να μειώσουν την απώλεια νερού από τους επιδερμικούς πόρους (εφυμενική διαπνοή), τα φυτά συγκεντρώνουν κάτω από την επιδερμίδα των φύλλων τους αδιάβροχες κηρώδεις ουσίες που τους προσδίδουν χαρακτηριστική σκληρότητα. Έτσι παγιδεύουν το νερό, που αλλιώς θα εξατμιζόταν κατά τη διάρκεια των υψηλών θερινών θερμοκρασιών.

Η διαπνοή είναι μια απαραίτητη φυσιολογική δραστηριότητα των φυτών που συμμετέχει στη μεταφορά νερού και διαλυμένων ανόργανων στοιχείων από τις ρίζες προς τα φύλλα. Προκειμένου να μην εξαντληθεί το εδαφικό νερό στη διάρκεια του καλοκαιριού, τα μεσογειακά φυτά κλείνουν τα στόματα των φύλλων - από τα οποία διαχέεται η υγρασία στο περιβάλλον - κατά τις θερμές ώρες. Μεταπίπτουν δηλαδή σε θερινή νάρκη, μειώνοντας στο ελάχιστο τη βιολογική τους δραστηριότητα.

Μια φυτοκοινωνία αναπτύσσεται σε ανοιχτούς χώρους. Εκατομμύρια σπόροι διάφορων ετήσιων φυτών μεταφέρονται με τον άνεμο. Παπαρούνες, μαργαρίτες, αγριοφράουλες κάνουν το μοναδικό ταξίδι της ζωής τους με τη μορφή των σπόρων, πριν ριζώσουν κάπου. Αν φύτρωναν όλοι, κάθε φυτό θα απαιτούσε μέρος του ελάχιστου εδαφικού νερού για να αναπτύξει τη βιομάζα του. Αντιμέτωπες με αυτό τον κίνδυνο, οι μεσογειακές φυτοκοινωνίες ανέπτυξαν δύο αμυντικούς μηχανισμούς. Ο πρώτος είναι η μεγάλη πυκνότητα των θάμνων, που, κυριολεκτικά, κρύβουν τον ήλιο από το έδαφος και δεν επιτρέπουν στους νέους σπόρους να φυτρώσουν. Ο δεύτερος, μια εκπληκτική προσαρμογή, η αλληλοπάθεια. Ορισμένοι μεσογειακοί θάμνοι τροφοδοτούν το έδαφος με ουσίες που εμποδίζουν την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος των ετήσιων φυτών. Γι’ αυτό δεν υπάρχουν στα μεσογειακά οικοσυστήματα τα συνήθη ετήσια φυτά άλλων δασικών τύπων.

Η πυκνότητα των θάμνων και η αλληλοπάθεια, όμως, επιδρούν και στους σπόρους των ίδιων των μεσογειακών θάμνων και πεύκων’ ενώ οι θάμνοι πολλαπλασιάζονται με πρεμνοβλάστηση και ριζοβλάστηση, τα πεύκα δεν διαθέτουν τέτοια ικανότητα. Κάτω από αυτές τις ασφυκτικές συνθήκες, οι σπόροι τους που πέφτουν στο έδαφος δεν επιβιώνουν. Τα μεσογειακά πεύκα αδυνατούν να ανανεωθούν, εκτός και εάν υπάρξει προσωρινή απελευθέρωση του εδάφους από τον ανταγωνισμό των πυκνών θάμνων και την αλληλοπάθεια που προκαλούν. Η φύση δεν διαθέτει ούτε πριόνια ούτε τσεκούρια. Την ευκαιρία αυτή θα τους προσέφερε μόνο μια πυρκαγιά.

Μπορεί η φύση να μετατρέψει το θάνατο σε ζωή, την καταστροφή σε δημιουργία; Μπορεί ο Φοίνικας να μην ήταν μύθος; Τα δέντρα δεν έχουν πόδια για να τρέξουν, ούτε φτερά για να πετάξουν, δεν ανοίγουν φωλιές στο έδαφος για να προφυλαχθούν. Πώς θα εκμεταλλεύονταν το γυμνό έδαφος που δημιουργούσε η φωτιά, αφού θα ήταν και τα ίδια θύματά της; Καθώς οι έρευνές μας προχωρούσαν και συνδυάζονταν με τα αποτελέσματα των άλλων συναδέλφων μας στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ξετυλιγόταν το κουβάρι των νέων μας γνώσεων πάνω στην απίστευτη δυναμική αντίδραση της φύσης.

Οι θερινές καταιγίδες με αστραπές και κεραυνούς είναι συχνές στα μεσογειακά κλίματα. Η πιθανότητα πρόκλησης πυρκαγιάς στην κατάξερη βλάστηση είναι μεγάλη. Ο καθηγητής των Δασικών Πυρκαγιών Δημήτρης Καϊλίδης υπολόγισε ότι, χωρίς τον άνθρωπο, κάθε πευκοδάσος καιγόταν τουλάχιστον μία φορά κάθε 100 με 150 χρόνια από κεραυνό. Με τη διαδικασία της φυσικής επιλογής τα σκληρόφυλλα αείφυλλα φυτά ανέπτυξαν και άλλες προσαρμογές, δημιουργώντας μια ιδιόμορφη βλάστηση εξαιρετικής αντοχής στις πυρκαγιές: την πυρόφυτη βλάστηση.

Υπάρχουν δυο βασικές μορφές πυρόφυτων. Τα παθητικά πυρόφυτα ανέπτυξαν ιδιαίτερη αντοχή στις υψηλές θερμοκρασίες αλλά και στις ίδιες τις φλόγες, ως αποτέλεσμα ποικίλων μηχανικών και χημικών διεργασιών. Ορισμένα είδη αντέχουν τις υψηλές θερμοκρασίες χάρη στον παχύ φλοιό τους (φελλοφόρος δρυς), άλλα αναφλέγονται δύσκολα γιατί έχουν πολύ σκληρό ξύλο (ίταμος και κάποιες δρύες) ή υψηλή περιεκτικότητα μεταλλικών στοιχείων στο ξύλο τους (αλμυρίκι). Η κουκουναριά ρίχνει τα χαμηλά κλαδιά της, δημιουργώντας ομβρελοειδή κόμη πολλά μέτρα πάνω από το έδαφος, όπου καμιά φλόγα δεν τη φθάνει. Μερικές πτέριδες και άλλα φυτά προφυλάσσουν τα αναπαραγωγικά τους όργανα κάτω από το έδαφος.

Αντίθετα, τα ενεργητικά πυρόφυτα συνήθως καίγονται εύκολα, αλλά η βλαστητική ανάπτυξή τους ευνοείται από την πυρκαγιά. Το πουρνάρι παράγει μετά τη φωτιά παραβλαστήματα και ριζοβλαστήματα από τη βάση του κορμού και τις ρίζες αντίστοιχα. Η κουμαριά, τα ρείκια, οι άρκευθοι, το φυλίκι, ο σχίνος και άλλα δημιουργούν ριζώματα που μοιάζουν με ρόζο και βρίσκονται σε αδράνεια επί πολλά χρόνια. Μετά τη φωτιά, τα ριζώματα ξυπνούν από το λήθαργό τους και δίνουν μέσα σε λίγες ημέρες τα πρώτα βλαστάρια με τη μορφή παραβλαστημάτων. Η ταχύτητα αύξησης των παραβλαστημάτων και των ριζοβλαστημάτων είναι πολύ μεγάλη. Στο τέλος της επόμενης από την πυρκαγιά βλαστητικής περιόδου φθάνουν σε ύψος μέχρι και 60% του μητρικού φυτού.

Πάνσοφη η φύση, δεν αφήνει τίποτε στην τύχη. Η σουσούρα, ένα είδος ρεικιού που βρίσκεται στα πιο φτωχά και ξηρά εδάφη της χώρας μας και ενοχοποιείται για το φαινόμενο της αλληλοπάθειας, παραμένει βιολογικά ανενεργή δύο-τρία χρόνια μετά τη φωτιά, δίνοντας τον απαραίτητο χρόνο στα νεαρά φυτά της πεύκης να ριζώσουν και να αναπτυχθούν.

Τέλος, υπάρχει και η υποομάδα των ενεργητικών πυρόφυτων με διασπορά σπόρων που διεγείρονται από τη φωτιά. Σ’ αυτήν ανήκουν τα θερμόβια πεύκα, ιδίως η χαλέπιος, που μαζί με την τραχεία και την κουκουναριά σχηματίζουν τα μεσογειακά πευκοδάση μας. Βρισκόμαστε μπροστά σε νέα μεγαλειώδη επίδειξη της δυνατότητας προσαρμογής που διαθέτει το φυτικό βασίλειο. Σε όλα σχεδόν τα φυτά, οι ώριμοι καρποί πέφτουν στο έδαφος’ στα θερμόβια πεύκα, όμως, το 30% των ώριμων κώνων παραμένει κλειστό στο δέντρο από 5 ως και 10 χρόνια. Αν ξεσπάσει πυρκαγιά, διεγείρονται ειδικοί μηχανισμοί και τα κουκουνάρια ανοίγουν, διασκορπίζοντας μερικές χιλιάδες σπόρους σε έκταση 4 στρεμμάτων γύρω από κάθε δέντρο. Καθώς τα δέντρα βρίσκονται σε αποστάσεις μικρότερες από 10 μέτρα μεταξύ τους, φαντάζεστε την πυκνότητα των νέων φυτών…

Από την πρώτη στιγμή που ένα νέο μεσογειακό δάσος αρχίζει τη μεταπυρική διαδικασία φυσικής αναγέννησης, ετοιμάζεται για την επόμενη πυρκαγιά. Σ’ αυτό βοηθούν και πάλι οι μεσογειακές κλιματικές συνθήκες: στη μεγαλύτερη διάρκεια του έτους οι τιμές θερμοκρασίας και υγρασίας είναι εντελώς ακατάλληλες για την επιβίωση των σαπροφυτικών μυκήτων που αποσυνθέτουν την οργανική ύλη. Έτσι συσσωρεύονται στο έδαφος τόνοι από ξηρές βελόνες, φύλλα, κλαδιά, νεκρούς θάμνους και δέντρα: μια βιομάζα ιδιαίτερα εύφλεκτη, λόγω και της θερινής ξηρότητας, η οποία απλώς περιμένει τον κεραυνό, την ανθρώπινη αμέλεια ή τον εμπρησμό για να εκδηλωθεί ξανά το φαινόμενο. Τα μεσογειακά πεύκα είναι φωτόφιλα΄όταν τα χαμηλότερα κλαδιά δεν φωτίζονται, αχρηστεύονται και ξηραίνονται, δεν πέφτουν όμως από τα δέντρα. Χρόνια ολόκληρα κρέμονται νεκρά κλαδιά με ξηρές βελόνες κοντά στο έδαφος. Έτσι, μια απλή έρπουσα φωτιά μετατρέπεται εύκολα σε επικόρυφη, άρα και με δυναμικότερη προοπτική εξέλιξης. Εξάλλου τα πεύκα είναι διαποτισμένα με την εύφλεκτη ρητίνη, όπως εύφλεκτα είναι και τα αιθέρια έλαια των θάμνων που εμπλουτίζουν το δασικό μικροπεριβάλλον. Όσο μεγαλύτερο είναι το διάστημα μεταξύ δύο διαδοχικών πυρκαγιών, τόσο μεγαλύτερη είναι η συγκεντρωμένη καύσιμη βιομάζα και τόσο η εκδήλωση του φαινομένου πιο βίαιη.

Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει ώριμο μεσογειακό δάσος που κάηκε και προστατεύθηκε, χωρίς να αναγεννηθεί με φυσικό τρόπο. Αντίθετα, σε περιοχές που δεν κάηκαν τον τελευταίο αιώνα τα πεύκα λιγοστεύουν κάθε χρόνο, χωρίς δυνατότητα αναγέννησης.

Οι δασικές πυρκαγιές είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη διατήρηση των μεσογειακών οικοσυστημάτων. Απλώς, η οικολογική τους σημασία δεν έγινε μέχρι σήμερα κατανοητή επειδή τα αποτελέσματά τους συγχέονται με τη μεταπυρική οικονομική δραστηριότητα του ανθρώπου, ιδιαίτερα με την υπερβόσκηση και την οικοπεδοποίηση που οδηγούν σε αποδάσωση. Σ’ αυτό το συμπέρασμα καταλήξαμε με το φίλο και συνεργάτη δρα Γιώργο Τσιουρλή, ειδικό στη μεσογειακή οικολογία, ύστερα από μελέτη αμέτρητων μοντέλων εξέλιξης των οικοσυστημάτων των πευκοδασών με αποκλεισμό της φωτιάς. Η ισχυρότατη οικολογική σχέση μεταξύ πυρκαγιών και μεσογειακών οικοσυστημάτων εξηγεί γιατί οι πυρκαγιές δεν αντιμετωπίζονται εύκολα. Ο άνθρωπος είναι ακόμη τεχνολογικά αδύναμος απέναντι στα φυσικά φαινόμενα, όπως οι σεισμοί, οι πλημμύρες ή οι δασικές πυρκαγιές. Τα μεσογειακά οικοσυστήματα θα αντιδρούν σε κάθε προσπάθεια αλλαγής του αιώνιου κύκλου φωτιάς-αναγέννησης.

Έντονη είναι η ανησυχία για τις επιπτώσεις των πυρκαγιών στην πανίδα των μεσογειακών οικοσυστημάτων. Οι έρευνες, σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν συμφωνούν ως προς τις εκτιμήσεις, επειδή κάθε πυρκαγιά διαφέρει από τις υπόλοιπες σε ένταση, συχνότητα, διάρκεια, μορφή κ.λπ. Γενικά όμως, με βάση τη λογική, θα έλεγα ότι, εάν οι φωτιές επηρέαζαν σοβαρά την πανίδα, πολλά ζώα θα αποτελούσαν μουσειακά είδη στη χώρα μας εδώ και αιώνες. Έρευνες στις ΗΠΑ έδειξαν ότι, με το ξέσπασμα δασικής πυρκαγιάς, τα ρακούν απλώς έτρεχαν μακριά της και στη συνέχεια, ούτε απέφευγαν ούτε προτιμούσαν περισσότερο από ό,τι συνήθως τις περιοχές που είχαν καεί. Σε πειράματα στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης διαπιστώσαμε ότι κατά τη διάρκεια καύσης βελονοτάπητα οι θερμοκρασίες κάτω από την επιφάνεια του εδάφους είναι ιδιαίτερα ανεκτές από τα περισσότερα ζώα που ζουν ή φωλιάζουν εκεί΄ τα μυρμήγκια ή τα σκουλήκια, μάλιστα, συνέχιζαν τη δραστηριότητά τους κάτω από τις φλεγόμενες βελόνες.

Όλοι οι ερευνητές συμφωνούμε ότι το οικολογικό πρόβλημα που δημιουργείται τις τελευταίες δεκαετίες δεν οφείλεται τόσο στις πυρκαγιές όσο, κυρίως, στην αυξημένη συχνότητά τους. Εξαιτίας του ανθρώπου, ένα μεσογειακό δάσος δεν καίγεται πλέον μία φορά τον αιώνα, αλλά πολύ συχνότερα.


Κορυφαίοι Έλληνες επιστήμονες του δασολογικού χώρου μετείχαν στο Πανελλήνιο Συνέδριο της Ελληνικής Δασολογικής Εταιρίας στην Καλαμάτα, τον Φεβρουάριο του 1992, όπου παρουσίασα τα πρώτα αποτελέσματα των μετρήσεών μας. Πώς θα δέχονταν ότι όλα όσα γνωρίζαμε πριν από δύο χρόνια για τις πυρκαγιές είχαν ανατραπεί; “Εάν υπερπροστατεύσουμε το μεσογειακό δάσος από τη φωτιά, φοβόμαστε ότι θα μοιάσουμε στη μητέρα που, στην προσπάθεια να προστατέψει το παιδί της από το κρύο, το σφίγγει τόσο δυνατά πάνω της ώστε τελικά το πνίγει”. Θερμό χειροκρότημα ακολούθησε το τελικό συμπέρασμα της εισήγησής μου. Η αρχή είχε γίνει και ήταν πετυχημένη.

Το 1994 ξεκίνησε, με επιστημονικό υπεύθυνο τον καθηγητή της Δασολογικής Σχολής Νίκο Στάμου, το μεγάλο ερευνητικό πρόγραμμα “Science for Stability”. Στους πολύπλευρους στόχους του κυριαρχούσε η ίδρυση του πιο σύγχρονου εργαστηρίου δασικών πυρκαγιών στη χώρα μας στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης. Τη διεύθυνσή του ανέλαβε ο ειδικός πυρκαγιολόγος Κώστας Καλαμποκίδης. Φορτωμένος με πολλές εμπειρίες από το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο όπου δίδασκε, ο Κώστας ήρθε ειδικά γι’ αυτό το πρόγραμμα. Ακολούθησαν τρία ακόμη ερευνητικά προγράμματα, όπως αυτό για τη μεταπυρική συμπεριφορά του περιαστικού δάσους της Θεσσαλονίκης, με επιστημονικούς υπεύθυνους τον Στέλιο Γκατζογιάννη και τον Αλέξη Καραλίβανο. Η συμμετοχή μου στα προγράμματα αυτά μου προσέφερε, πέρα από τις εμπειρίες, το κέρδος της συνεργασίας με λαμπρούς επιστήμονες. Έπρεπε να καταγράψουμε τι πραγματικά συμβαίνει στη χώρα μας, χωρίς προκαταλήψεις ούτε προς το ανθρώπινο δυναμικό ούτε προς το φαινόμενο των πυρκαγιών.

Χρόνο με το χρόνο στην Ελλάδα ο κρατικός μηχανισμός προγραμματίζει, σχεδιάζει και εκτελεί την αντιπυρική προστασία της χώρας, διαθέτοντας δισεκατομμύρια δραχμές, αξιόλογο και έμπειρο ανθρώπινο δυναμικό και δασοπυροσβεστικά μέσα καθόλου ευκαταφρόνητα σε ποιότητα και ποσότητα. Κι όμως, κάθε χρόνο οι δασικές πυρκαγιές ολοκληρώνουν, απρόσκοπτες σχεδόν, το προγραμματισμένο από τη φύση έργο τους. Απομένουν, έτσι, στο τέλος του καλοκαιριού κατάκοπες και απογοητευμένες οι δασοπυροσβεστικές υπηρεσίες να αναζητούν τι έφταιξε κάθε φορά και ο περιορισμός του φαινομένου αναβάλλεται για την επόμενη χρονιά, να απολογούνται οι επικεφαλής για τις εκτάσεις που καίγονται, λες και ευθύνονται αυτοί για την ανθρώπινη αδυναμία ελέγχου των θεομηνιών, χωρίς ποτέ να επιβραβευθούν για τις εκτάσεις που σώζουν. Όταν, δε, καίγεται κάποιο “επώνυμο” περιαστικό δάσος, η κριτική που ασκείται στις υπηρεσίες ξεπερνά κάθε όριο.

Κανείς δεν μπορεί ν’ αμφισβητήσει την έξαρση των πυρκαγιών στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια. Παρά την ανάπτυξη του φιλοδασικού αισθήματος, οι φωτιές αυξάνουν χρόνο με το χρόνο. Τι προκάλεσε την αύξηση του αριθμού τους;

Μέχρι και την περίοδο του Μεσοπολέμου, τα περιοικιστικά δάση υπήρξαν τροφοδότες καύσιμης ύλης των τοπικών κοινωνιών. Πολλά δέντρα, αλλά κυρίως εύφλεκτοι θάμνοι, απομακρύνονταν έγκαιρα μέσα από τα δάση και καίγονταν ελεγχόμενα, στις θερμάστρες, στα τζάκια και στους φούρνους. Έτσι, το κάψιμο της καλαμιάς ή των κλαδιών σπάνια έβρισκε δρόμο διαφυγής στα γύρω δάση και όταν συνέβαινε αυτό, η επέμβαση ήταν άμεση: Εκείνη την εποχή ερασιτέχνες ή επαγγελματίες υλοτόμοι, βοσκοί, ρητινοσυλλέκτες, μελισσοκόμοι και πολλοί άλλοι κυκλοφορούσαν συνεχώς στο δάσος.

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο και τον Εμφύλιο Πόλεμο, το κύμα φυγής στο εσωτερικό και το εξωτερικό της χώρας ερήμωσε την ύπαιθρο και οι ανάγκες σε ξύλο μειώθηκαν, ενώ χάθηκαν οι χιλιάδες ευκαιριακοί δασοπροστάτες. Ταυτόχρονα, το πετρέλαιο θέρμανσης και ο ηλεκτρισμός μείωναν την ανάγκη ξύλευσης όσων παρέμεναν στην επαρχία. Έτσι, τεράστιες ποσότητες εύφλεκτης βιομάζας, που κανείς δεν χρειαζόταν, άρχισαν να συσσωρεύονται γύρω από τους γειτονικούς στα δάση οικισμούς.

Η απότομη, άναρχη επέκταση των πόλεων σύντομα δημιούργησε προβληματικές συνθήκες διαβίωσης για τους κατοίκους τους. Κλεισμένοι σε διαμερίσματα μικρά, ανήλια και χωρίς αέρα, αισθάνθηκαν την επιθυμία να επιστρέψουν στην ύπαιθρο. Φυσικά, ελάχιστοι γύριζαν στον τόπο τους, αφού οι θέσεις εργασίας είχαν συγκεντρωθεί στα μεγάλα αστικά κέντρα, ιδίως του Λεκανοπεδίου και της Θεσσαλονίκης. Έτσι ξεκίνησε μια, χωρίς προηγούμενο, οικοπεδοποίηση κάθε διαθέσιμης έκτασης στις περιαστικές περιοχές. Και όταν οι νόμιμες εκτάσεις τελείωσαν, άρχισε το παράνομο εμπόριο γης που απελευθέρωναν οι τυχαίες ή μη πυρκαγιές. Η έλλειψη δασικού κτηματολογίου, τα κενά των νόμων, η απροθυμία των Αρχών για λήψη ριζικών μέτρων, οι συνεχείς νομιμοποιήσεις αυθαιρέτων δημιούργησαν τους εμπρηστές, που εμπορεύονταν τη γη που δεν τους ανήκε. Η συνεχής υποβάθμιση της ζωής στην πόλη δημιούργησε την ανάγκη απόκτησης και μιας δεύτερης θερινής κατοικίας σε μια από τις απέραντες παραλιακές εκτάσεις της χώρας. Σύντομα χιλιάδες σπίτια άρχισαν να κτίζονται μέσα ή κοντά στα παραθαλάσσια δάση. Όσοι δεν κατάφεραν να αποκτήσουν τη δική τους πρώτη ή δεύτερη κατοικία μέσα στα πεύκα, περιορίστηκαν σε τακτικές εκδρομές στα δάση, όπου η χρήση της ψησταριάς ανέκαθεν αποτελούσε βασική έκφραση αναψυχής.

Οι νέοι μόνιμοι κάτοικοι και οι περιστασιακοί εκδρομείς είχαν κάθε λόγο να προστατέψουν το δάσος, αφού κάθε πυρκαγιά έθετε σε κίνδυνο την περιουσία, ακόμη και τη ζωή τους. Οι εμπρησμοί από δόλο μειώθηκαν, οι φωτιές όμως αυξήθηκαν. Αγνοώντας τις πραγματικές οικολογικές σχέσεις φωτιάς-μεσογειακού δάσους και, κυρίως, την ευκολία και τα αίτια που προκαλούν την έκρηξη μιας πυρκαγιάς, οι νεόκοποι λάτρεις των περιαστικών και παραθαλάσσιων δασών δεν ήξεραν ότι κυριολεκτικά “έπαιζαν με τη φωτιά”. Το δάσος σήμερα, εκτός από τους εμπρηστές, αντιμετωπίζει και εκατομμύρια καύτρες που μεταφέρουν τα καλοκαιρνά μελτέμια από τις χιλιάδες καμινάδες των ψησταριών ή από το κάψιμο των ξερών χόρτων.

Όποιος κτίζει κοντά σε δάσος υποθηκεύει την ασφάλεια του σπιτιού του. Είναι εξίσου επικίνδυνο με το κτίσιμο σε χειμάρρους, σεισμογενή ρήγματα ή στην άμμο της παραλίας. Η φωτιά, ως φαινόμενο, θα εκδηλώνεται πάντα με την ίδια σφοδρότητα όσο κι αν ο άνθρωπος βελτιώσει τα μέσα δασοπυρόσβεσης που διαθέτει, είτε υπάρχουν εμπρηστές είτε όχι. Είναι βέβαιο ότι, εάν αυτή η σκληρή αλήθεια είχε ειπωθεί πριν από καιρό, πολλές νόμιμες ή παράνομες οικοπεδοποιήσεις δασικών εκτάσεων θα είχαν αποτραπεί.

Βλέπουμε καθημερινά πόσο εύκολα καίγονται τα “επώνυμα”, υψηλής προστασίας περιαστικά δάση. Εκατομμύρια πολίτες και ολόκληρος ο κρατικός μηχανισμός απλώς παρακολουθούν το φαινόμενο, ανήμποροι να αντιδράσουν. Μπορούμε επομένως να συμπεράνουμε τι δυνατότητες προστασίας παρέχονται στα ανώνυμα δάση μας, τα μονίμως κακοδιαχειρισμένα και εγκαταλειμμένα, που ούτε δεξαμενές νερού διαθέτουν στην περιοχή τους ούτε κοντινή δύναμη πυρόσβεσης ούτε είναι στόχος προτεραιότητας για τα πυροσβεστικά αεροπλάνα και ελικόπτερα. Και όμως, μέσα και γύρω από τα δάση αυτά δίνονται διαρκώς άδειες οικοδόμησης, χωρίς να απαιτείται αντιπυρική μελέτη, χωρίς να εξηγεί κανείς στους ανυποψίαστους πολίτες τους κινδύνους που διατρέχουν, όταν μάλιστα εμπλουτίζουν εξωτερικά τις οικίες τους με κάθε είδους ξύλινες κατασκευές για να τις δέσουν με το περιβάλλον.

Μεγάλο πρόβλημα για την Ελλάδα αποτελεί η παγιωμένη άποψη ότι πίσω από κάθε φωτιά υπάρχει και μια οργανωμένη ομάδα εμπρηστών. Δυστυχώς, κανείς δεν αμφιβάλλει πια ότι, ακόμη και δίπλα στο σκουπιδότοπο, τη φωτιά την ανάβουν αποσταθεροποιητές ή οικοπεδοφάγοι, βοσκοί ή ψυχοπαθείς.

Η συνεχής αναφορά σε εμπρηστές ξεκίνησε, δικαιολογημένα, από τη δράση των καταπατητών της αττικής γης. Οι επιστημονικές καταγραφές του καθηγητή Νίκου Στάμου, όμως, δείχνουν ότι τη δεκαετία 1983-1992, από τις 13,196 πυρκαγιές, οι εξακριβωμένοι και οι πιθανοί εμπρησμοί ανέρχονταν σε 2,351 (18%). Ένα ποσοστό 75% των πυρκαγιών οφείλεται σε αμέλεια… Όμως, οι κρατικές υπηρεσίες, προσπαθώντας να δικαιολογήσουν την αναποτελεσματικότητα των αντιπυρικών μέτρων, καλλιέργησαν το μύθο ότι κάθε φωτιά οφείλεται σε εμπρησμό. Το αποτέλεσμα ήταν να πιστέψουν όλοι ότι για να κάψεις ένα δάσος πρέπει να είσαι επιστήμονας-εμπρηστής, με αυξημένες γνώσεις στην τοπογραφία, τη σύνθεση της βλάστησης, την πρόβλεψη του καιρού και να διαθέτεις εμπρηστικούς μηχανισμούς τελευταίας τεχνολογίας. Αυτό φυσικά είχε τρομακτική επίδραση στην αύξηση των πυρκαγιών. Ο αποπροσανατολισμένος πολίτης είναι πεπεισμένος ότι, εφ΄όσον δεν έχει δόλο, δεν μπορεί να προκαλέσει πυρκαγιά. Έχουμε μετατραπεί σε μια εφησυχάζουσα κοινωνία που δεν προσέχει ούτε πού πετά ένα αναμμένο τσιγάρο. Αξίζει να σημειώσω ένα περιστατικό προς μίμηση. Ένα ζευγάρι νέων, πάνω σε μια μοτοσικλέτα, στον περιφερειακό της Κατεχάκη είδε έναν οδηγό να πετά το τσιγάρο του έξω από το παράθυρο. Τον πλησίασαν και ευγενικά του είπαν πόσο εύκολα μπορεί η πράξη του να προκαλέσει πυρκαγιά. Ο οδηγός σταμάτησε και έσβησε το τσιγάρο του. Η αξιέπαινη αντίδραση όσων συμμετείχαν στο συμβάν αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα πως εμείς οι ίδιοι μπορούμε να βοηθήσουμε στην προστασία των δασών μας.

Η ιδέα των εμπρηστών πολλές φορές προκάλεσε την υστερική αντίδραση των διωκτικών Αρχών και τη σύλληψη οποιουδήποτε καταγγέλλεται ότι κυκλοφορεί ύποπτα στο δάσος. Κι όμως, μέσα στα ίδια δάση, οι ίδιοι οι καταγγέλλοντες καίνε τα ξερά χόρτα τους ή ανάβουν ψησταριές ενώ επικρατούν θερμοκρασίες πάνω από 35ο C και άνεμοι ισχυρότεροι από 7 μποφόρ, χωρίς κανείς να τους κάνει έστω μια παρατήρηση.

Στην πυρόπληκτη Ελλάδα, μεγάλο μέρος του προβλήματος θα έλυνε η σωστή πληροφόρηση. Η εκπαίδευση στο θέμα των δασικών πυρκαγιών θα δημιουργήσει πολίτες που θα γνωρίζουν και θα είναι σε θέση να ζουν με τις φωτιές, ανθρώπους που δεν θα τις προκαλούν αλλά και δεν θα τις φοβούνται.

Σε καλύτερα οργανωμένες χώρες εκπονούνται συνεχώς ολοκληρωμένα προγράμματα ενημέρωσης των πολιτών και εκπαίδευσης των μαθητών - κάτι που θα έπρεπε να είχε ξεκινήσει και εδώ από τις πρώτες τάξεις του σχολείου -, εκδίδονται, καθημερινά, δελτία επικινδυνότητας για πρόκληση πυρκαγιάς, και πληροφορίες για τις ενέργειες που πρέπει να αποφεύγονται σε επικίνδυνες καιρικές συνθήκες. Στη χώρα μας, εκτός από ανούσια τηλεοπτικά σποτάκια που διαφημίζουν τον τρόπο εκπαίδευσης των πυροσβεστών ή πόσους υπολογιστές έχει το συντονιστικό κέντρο, τίποτε σημαντικό δεν γίνεται. Και δεν θα ‘θελα να σχολιάσω ότι ενώ ολόκληρη η Ελλάδα καιγόταν, αυτά συνέχισαν να προβάλλονται.

Κανείς δεν πληροφορεί τους πολίτες τι πρέπει να κάνουν κατά τη διάρκεια μιας πυρκαγιάς. Ούτε πώς θα απεμπλακούν σε περίπτωση αποκλεισμού ούτε πώς θα διαφυλαχθούν οι περιουσίες ούτε πώς θα βοηθήσουν στο έργο της κατάσβεσης. Ο αυτοσχεδιασμός χαρακτηρίζει την αντιμετώπιση κάθε πυρκαγιάς. Γι’ αυτό, ακόμη και στις μικρότερες πυρκαγιές επικρατεί συνήθως το χάος. Είναι ίσως φοβερό, αλλά ακόμη και επαγγελματίες πυροσβέστες ελάχιστα γνωρίζουν πώς πρέπει να πράξουν την ώρα της φωτιάς. Παρασύρονται από τρομοκρατημένους πολίτες και υποχωρούν σε ικεσίες ή απειλές, εγκαταλείποντάς τους οποιουδήποτε στοιχειώδεις σχεδιασμούς.

“Φωτιά στο δάσος!” Ποιος είναι ο καταλληλότερος φορέας να αναλάβει την προστασία του; Μέχρι και το 1997 την ευθύνη της δασοπυρόσβεσης είχε η Δασική Υπηρεσία, η οποία χρεώθηκε την αποτυχία της αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών. Την επόμενη χρονιά, και με συνοπτικές διαδικασίες, η ευθύνη αυτή ανατέθηκε στην Πυροσβεστική Υπηρεσία, στην οποία μεταφέρθηκε ολόκληρος ο εξοπλισμός και μεγάλος αριθμός υπαλλήλων. Αντίθετα, ο προληπτικός σχεδιασμός παρέμεινε αρμοδιότητα της Δασικής Υπηρεσίας. Κατά πόσο είναι σωστή αυτή η πολιτική απόφαση, μόνο ο χρόνος θα το δείξει. Ωστόσο, αιφνιδίασε πολλούς, καθώς είχε προηγηθεί ομόφωνο πόρισμα της Βουλής, η οποία, ύστερα από μακροχρόνια έρευνα και αφού ζήτησε τη γνώμη πολλών επιστημόνων, είχε καταλήξει σε συγκεκριμένες προτάσεις που εστιάζονταν στην οργάνωση ανεξάρτητου φορέα δασοπροστασίας.

Με τη μεταβίβαση της ευθύνης άρχισε μια νέα περίοδος στην ιστορία της δασοπυρόσβεσης. Νέοι άνθρωποι, νέες νοοτροπίες, νέες τεχνικές. Παράλληλα, παροπλίστηκαν δασικοί υπάλληλοι με εμπειρία δεκαετιών και μαζί με αυτούς ένα τεράστιο κατασβεστικό δυναμικό, οι υλοτόμοι, που τους ακολουθούσαν στο δάσος και ταχύτατα άνοιγαν αντιπυρικές ζώνες και στις πιο δύσβατες περιοχές.

Εάν συγκρίνουμε τις τεχνικές που εφαρμόζουμε σήμερα με αυτές των προηγούμενων χρόνων, πρέπει να σταθούμε ιδιαίτερα σε δύο σημεία. Το πρώτο είναι ότι και οι δύο φορείς αντιμετωπίζουν τις φωτιές στο χώρο που γνωρίζουν καλύτερα: οι δασικοί μέσα στο δάσος’ οι πυροσβέστες έξω από αυτό, κοντά στους δρόμους και τα σπίτια. Το δεύτερο, ότι και οι δύο φορείς χρησιμοποιούν τα μέσα που ξέρουν καλύτερα: οι δασικοί το τσεκούρι και το πριόνι, ανοίγοντας αντιπυρικές ζώνες’ οι πυροσβέστες τη μάνικα και το νερό, χρησιμοποιώντας φυσικά ανοίγματα για να μπουν στο δάσος. Η διαφορά νοοτροπίας σχετίζεται και με την αποτελεσματικότητα της αεροπυρόσβεσης. Οι ρίψεις νερού απλώς καθυστερούν τη φωτιά. Απαιτείται η παρουσία επίγειων δυνάμεων που θα εκμεταλλευθούν την ανακοπή της ταχύτητας. Είναι αυτονόητο ότι καλύτερα αποτελέσματα θα δώσει ο μηχανισμός που κινείται μέσα στο δάσος.

Σε όλα αυτά υπάρχει μια πραγματικότητα που κανείς δεν μπορεί να αγνοεί, ειδικά όταν έχει την πολιτική ευθύνη προστασίας του δασικού πλούτου της χώρας. Όταν οι δασικοί έσβηναν τη φωτιά μέσα στα δάση, στόχευαν να την κρατήσουν μακριά από τους οικισμούς. Πολύ συχνά οι καύτρες ξεπερνούσαν όλα τα μέτρα και έφθαναν μέχρι τα σπίτια, όπου όμως έβρισκαν μια ξεκούραστη και με καλό ηθικό πυροσβεστική υπηρεσία που λειτουργώντας στο φυσικό της χώρο προστάτευε ζωές, κατοικίες και περιουσίες. Τα αποτελέσματα αυτής της συνεργασίας φαίνονται στις καταγραφές των ζημιών από τις φωτιές. Μέχρι και το 1997 καίγονταν μόνο μεμονωμένα σπίτια κι αυτό σπάνια. Τα τρία τελευταία χρόνια κάηκαν ολόκληροι οικισμοί.

Θολώνει το νου η ενημέρωση που παρέχεται στους πολίτες κάθε φορά που μια δασική πυρκαγιά βρίσκεται σε εξέλιξη. Τα ΜΜΕ, με τη λειτουργική αρχή τους ότι η κακή είδηση πουλά περισσότερο, τροφοδοτούν το συναίσθημα με εικόνες καμένων δέντρων, ζώων, σπιτιών… Το συμπέρασμα που βγαίνει από τα ρεπορτάζ είναι ότι δεν υπάρχει αύριο μετά τη φωτιά. Η λογική εγκαταλείπεται, το προγονικό ένστικτο αυτοσυντήρησης θεριεύει. Με μόνο δασοπυροσβεστικό όργανο την κλάρα, με σαγιονάρες και φανελάκια, οι άνθρωποι ρίχνονται ακόμη και στο μέτωπο της φωτιάς, περιοχή μέγιστου κινδύνου. Η απειλή από τις φλόγες και τις ρίψεις νερού των αεροπλάνων αγνοείται στην προσπάθεια να σωθεί έστω και ένα δέντρο.

Ακόμη και οργανωμένες ομάδες εθελοντών δασοπυροσβεστών στερούνται και το βασικό εξοπλισμό, που θα τους προσφέρει στοιχειώδη ασφάλεια. Χωρίς οργανωμένους χώρους υποδοχής, χωρίς ένταξη των εθελοντών σε ομάδες, χωρίς τη συνοδεία ομαδάρχη, χωρίς ασύρματο και φαρμακείο, ζητείται η εμπλοκή των πολιτών στην προσπάθεια κατάσβεσης. Έχουν χαθεί άνθρωποι μέσα στις φλόγες και αυτό έγινε αντιληπτό μόνο όταν ανησύχησαν οι οικείοι τους. Το κράτος οφείλει είτε να οργανώσει με καλύτερο συντονισμό την εθελοντική προσφορά στη δασοπυρόσβεση είτε να την απαγορέψει. Θα πρέπει να θεωρηθεί ποινικό αδίκημα η έκκληση για βοήθεια σε άτομα που εκτίθενται σε πραγματικό κίνδυνο δίχως την παραμικρή πρόβλεψη για την ασφάλειά τους.


Οι φωτιές έκαιγαν ακόμη στο Σέιχ-Σου της Θεσσαλονίκης, όταν ανακοινώθηκαν από τα παράθυρα των τηλεοπτικών σταθμών τα μέτρα αποκατάστασης της βλάστησης. Αναγγέλθηκαν αλλαγές στον τύπο της βλάστησης, κυρίως η αντικατάσταση της εύφλευκτης πεύκης από δύσφλεκτα πλατύφυλλα φυλλοβόλα δέντρα, η άμεση αποψίλωση και αναδάσωση κ.α. Οι προτάσεις αυτές υλοποιήθηκαν, χωρίς πρόγραμμα, χωρίς σχέδιο. Η ζημιά που έκανε η φωτιά ωχριά μπροστά στη μη αναστρέψιμη καταστροφή που ήδη έγινε στο οικοσύστημα.

Η παραπληροφόρηση διέπει και τις μεταπυρικές πρωτοβουλίες. Ο ακροατής, που δεν έχει καμιά επιστημονική γνώση για τη λειτουργία των οικοσυστημάτων, βομβαρδίζεται από τηλεοπτικές συζητήσεις για τις επιπτώσεις της φωτιάς στο περιβάλλον και στην υγεία όλων μας, όπου περισσεύει η καταστροφολογία. Νιώθει ότι η ζωή του θα τελειώσει μέσα σε πλημμύρες εξαιτίας των δασών που κάηκαν. Είναι φοβαρό για τα παιδιά-ακροατές από τη μία να τους ζητάμε να μορφωθούν περισσότερο για να ζήσουν καλύτερα στο μέλλον, και από την άλλη να ακούν ότι στο χώρο που ζουν δεν υπάρχει αυτό το μέλλον.

Παγιδευμένοι σ’ αυτό το κλίμα, οι πολίτες ζητούν την άμεση λήψη μέτρων, ασκώντας ισχυρή πίεση στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, που στη συνέχεια μεταφέρεται στην κυβέρνηση’ η τελευταία, αντί να λειτουργήσει ως βαλβίδα εκτόνωσης της κατάστασης, μεταφέρει με τη σειρά της την πίεση στις Δασικές Υπηρεσίες. Οι εντολές αποκατάστασης των καμένων εκτάσεων έχουν μόνο ποσοτικές παραμέτρους. Ποτέ ποιοτικές. Κανέναν δεν ενδιαφέρει τι φυτεύεται, αρκεί οι φυτεύσεις να καλύπτουν μεγάλη έκταση. Στο πληγωμένο από τη φωτιά οικοσύστημα καλούνται τα σχολεία, οι φορείς, οι σύλλογοι, οι πολίτες γενικά, να συμμετάσχουν σε άχρηστες και πολλές φορές επιζήμιες αναδασώσεις. Αγνοείται απ’ όλους ότι η φύση έχει προστατέψει και έχει φυλάξει πλούσιο αναγεννητικό υλικό, που είναι έτοιμο να ξαναδημιουργήσει το δάσος. Βαριά μηχανήματα, προκειμένου να ανοίξουν χώρους φύτευσης, ξηλώνουν τους θάμνους, που θα παραβλάσταιναν σύντομα και θα προστάτευαν άμεσα το έδαφος. Οι σπόροι των πεύκων σκεπάζονται με το χώμα του οργώματος ή συνθλίβονται από τις ρόδες των οχημάτων. Στη θέση των ντόπιων, άριστα προσαρμοσμένων, φυτών τοποθετείται ό,τι διαθέσιμο έχουν τα κρατικά φυτώρια, όπως αγγελικές, πικροδάφνες, πυράκανθοι, που προορίζονται για τα πάρκα ή τις αυλές των σπιτιών και είναι τελείως ακατάλληλα για δασικά οικοσυστήματα.Ο φόβος των πλημμυρών οδηγεί στην υπερβολή των αντιπλημμυρικών έργων. Υπερεκτιμώντας την προστασία που προσφέρουν τα δάση από τις πλημμύρες, φορείς όπως η Δασική Υπηρεσία και οι Οργανισμοί Αποχέτευσης κατασκευάζουν φράγματα λίγα μόλις μέτρα μακρύτερα το ένα από το άλλο. Ωστόσο, τα φράγματα οικολογικά κάνουν το μικρότερο κακό. Μεγαλύτερο προκαλούν τα αντιδιαβρωτικά έργα. Για την προστασία του εδάφους από τη διάβρωση σε περίπτωση ισχυρής βροχής τοποθετούνται τα τελευταία χρόνια χιλιάδες μέτρα ξηρών κλαδιών, που προέρχονται από τα καμένα δέντρα, ή και ολόκληρων κορμών. Τα κλαδοπλέγματα και τα κορμοδέματα, όπως ονομάζονται, τοποθετούνται σε γραμμές, κατά μήκος των χωροσταθμικών καμπυλών, σε απόσταση 10 μέτρων περίπου η μία γραμμή από την άλλη. Οι εμπνευστές τους θεώρησαν ότι, όταν η αναγέννηση του οικοσυστήματος αρχίσει από μόνη της να προστατεύει το έδαφος, τα κλαδοπλέγματα, ως οργανική ύλη, θα έχουν αποσυντεθεί. Δεν υπολόγισαν, όμως, ότι οι σαπροφυτικοί μύκητες δυσκολεύονται να αναπτυχθούν στις ιδιαίτερα θερμές και ξηρές μεσογειακές κλιματικές συνθήκες. Όταν υπάρχουν κλαδοπλέγματα που τρία χρόνια μετά την τοποθέτησή τους δεν έχουν ακόμη χάσει της ξηρές βελόνες τους, πόσος χρόνος θα χρειαστεί για να διαλυθεί ένα κλαδί πάχους 2 έως 3 εκατοστών; Έτσι, τοποθετούνται στα δάση μας χιλιάδες μέτρα ξηρής, ιδιαίτερα εύφλευκτης ύλης σε διάταξη καύσης. Το 1998 μεγάλο μέρος της Πεντέλης ξανακάηκε μέσα σε τρία χρόνια, καθώς η φωτιά εκμεταλλεύτηκε αυτές τις κατασκευές για την εξάπλωσή της. Σε 17,000 στρέμματα διπλοκαμένου δάσους η υποβάθμιση του οικοσυστήματος είναι μη αναστρέψιμη. Πραγματική καταστροφή.

Πρέπει, τέλος, να αναφερθούν και οι πρωτόγνωρες για την Ελλάδα φωτιές που κατάκαψαν μεγάλα τμήματα της Πίνδου και του Μαίναλου. Δυστυχώς, η επιστημονική καταγραφή δεν έχει ακόμη μελετήσει αυτές τις πυρκαγιές, γιατί είναι σπανιότατες. Ελπίζουμε και πιστεύουμε ότι και στην περίπτωση αυτή, η φύση θα κάνει τη δουλειά της με τον τρόπο που αυτή γνωρίζει. Όπως έκανε πάντα.

“Ας δούμε την πραγματικότητα κατάματα, χωρίς στρουθοκαμηλισμούς, και ας μεταφέρουμε τις γνώσεις που αποκτούμε έξω από αυτή την αίθουσα. Υπάρχουν εκατομμύρια αυτιά που είναι πρόθυμα να μας ακούσουν”. Ο άνθρωπος που μιλά με τόση θέρμη στην ημερίδα στη Θεσσαλονίκη ξέρει καλά τι λέει. Ο Γιώργος Ευτυχίδης, συντονιστής στο δίκτυο ΠΥΡ-ΣΟΣ - στο οποίο συμμετέχουν οι σημαντικότεροι Έλληνες επιστήμονες που ασχολούνται με το θέμα των δασικών πυρκαγιών - είναι άριστος γνώστης του φαινομένου. Ο κόσμος σήμερα είναι ευαισθητοποιημένος περισσότερο από κάθε άλλη εποχή για τα δάση μας. Πρέπει να εκμεταλλευτούμε αυτό το ενδιαφέρον ώστε να τον ενημερώσουμε. Η φωτιά είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη διατήρηση των μεσογειακών οικοσυστημάτων και αποτελεί επαναλαμβανόμενο φαινόμενο. Αυτοί που διατυπώνουν δημόσιο λόγο πρέπει να εκπαιδεύσουν τους πολίτες να ζουν με τις φωτιές, εκφραζόμενοι με περισσή ευαισθησία και κυρίως γνώση. Δεν γίνονται καλύτεροι οι τρομοκρατημένοι πολίτες. Χρειάζεται επίσης γενναιότητα. Είναι δύσκολο να λες δημόσια ότι πρέπει να μειωθούν οι αναδασώσεις, ότι ο εμπλουτισμός με φυλλοβόλα είναι μια εγκληματική οικολογικά ενέργεια, ότι με τα κλαδοπλέγματα είναι σαν να τοποθετείς μπαρούτι στο δάσος που αναγεννιέται, ότι η Πολιτεία πρέπει να σταματήσει τη δαπάνη δισεκατομμυρίων για άχρηστες παρεμβάσεις, δίνοντας οικονομικό κίνητρο σε όσους επωφελούνται ώστε να προκαλέσουν νέες πυρκαγιές.

Τα ελληνικά δάση επιβίωσαν σε μια περιοχή όπου αναπτύχθηκε ένας υψηλού βαθμού πολιτισμός, ο οποίος βασίστηκε πολύ στην ξυλεία. Οι Έλληνες μεγαλούργησαν σαν θαλασσοκράτορες χρησιμοποιώντας ξύλινα πλοία. Το ξύλο βοήθησε να κτιστεί η Ακρόπολη και τ’ άλλα θαυμαστά μνημεία. Τα δάση επιβίωσαν από δεκάδες πολεμικές επιχειρήσεις με εισβολείς και εμφύλιους πολέμους. Άντεξαν και προστάτεψαν τον κατατρεγμένο λαό κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Κι όμως, αυτά τα δάση κινδυνεύουν στις μέρες μας με αφανισμό, από το ζήλο και την αγάπη που τους δείχνει η σημερινή ευημερούσα κοινωνία μας.

Κείμενο: Παύλος Κωνσταντινίδης (Ερευνητής του ΕΘ.Ι.Α.ΓΕ)

Πηγή: Γαιόραμα (Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2001)


Tuesday, June 26, 2007

Επικίνδυνα συνθετικά χημικά συστατικά στα καλλυντικά

Από το Νόμο (1/11/98) όλα τα καλλυντικά πρέπει να αναγράφουν ΟΛΑ τα συστατικά που περιέχουν στην ετικέτα τους. Αλλά οι περισσότεροι καταναλωτές δεν έχουν ιδέα τι σημαίνουν αυτά τα χημικά ονόματα. Ορισμένα προϊόντα που ακούγονται ή φαίνονται φυτικά στο μπροστινό μέρος της ετικέτας, μόνο φυτικά δεν είναι όταν διαβάσουμε τη λίστα με τα συστατικά (τα μικρά γράμματα) στο πίσω μέρος του προϊόντος.

Πάνω από 10,000 χημικές ουσίες χρησιμοποιούνται στα καλλυντικά χωρίς να παραβιάζονται οι νόμοι. Πολλά από αυτά όμως δεν είναι τόσο «αθώα».

Επικίνδυνα συνθετικά χημικά συστατικά στα καλλυντικά που πρέπει να ΑΠΟΦΕΥΓΟΥΜΕ

«Τα περισσότερα συνθετικά χημικά γύρω μας είναι τοξικά. Ακούμε τη λέξη «τοξικό» τόσο συχνά που έχει χάσει πια το νόημά της. Αλλά «τοξικό» σημαίνει δηλητηριώδες. Οτιδήποτε είναι «ικανό να καταστρέψει ζωή».

«Περικυκλωμένοι όπως είμαστε με τοξικά προϊόντα είναι σημαντικό να μελετάμε τις ετικέτες τους, να λαμβάνουμε υπόψη τις συνέπειες που έχουν στην ΥΓΕΙΑ μας και να τα πετάμε, προτιμώντας άλλα πιο ασφαλή προϊόντα».

Nina Silver PhD


Aceton – Ακετόνη

Το γνωστό «ασετόν» που χρησιμοποιείται ως διαλύτης για τα βερνίκια νυχιών, συγκαταλέγεται σε λίστες επικίνδυνων ουσιών. Προκαλεί ξηροστομία, ζαλάδα, ναυτία, δυσκολία στην ομιλία και σε ακραίες περιπτώσεις κώμα. Λειτουργεί ως κατασταλτικό του κεντρικού νευρικού συστήματος (ΚΝΣ).

Aluminium Allantoinate, Aluminum Carbonate, Aluminium Chloride – Συνθέσεις αλουμινίου

Ένα πολύ κοινό συστατικό που χρησιμοποιείται σε αποσμητικά και αντι-ιδρωτικά. Οι συνθέσεις αλουμινίου μπορούν κυριολεκτικά να σταματήσουν την φυσική διαδικασία εφίδρωσης του σώματος. Μπορούν να συρρικνώσουν τους ιδρωτοποιούς αδένες και να μπλοκάρους τους πόρους. Μπορούν να προκαλέσουν αλλεργικές αντιδράσεις και ενοχοποιούνται για την ασθένεια Alzheimers. Πρέπει να τα αποφεύγουμε και ιδιαίτερα οι γυναίκες όπου τα χημικά που βάζουν στις μασχάλες φτάνουν μέσω των αδένων στο στήθος και συσσωρεύονται.

Ammonium Hydroxide Compounds – Συνθέσεις αμμωνίας

Πολλές συνθέσεις αμμωνίας χρησιμοποιούνται στα καλλυντικά. Είναι τοξικές και προκαλούν αλλεργικές αντιδράσεις σε πολλούς ανθρώπους. Μακροχρόνια επαφή μπορεί να προκαλέσει βήχα, ανακοπή της αναπνοής με αποτέλεσμα πνευμονικό οίδημα, που μπορεί να προκαλέσει το θάνατο. Πρέπει να τις αποφεύγουμε.

Benzophenone – Βανζοφαινόνη – Benzene, Benzylphenyl, Ketone

Χρησιμοποιείται ευρέως σε αντιηλιακά, σαμπουάν, καθαριστικά και αρώματα. Ερεθιστικό για τα μάτια, το δέρμα και το αναπνευστικό σύστημα. Βλαβερό με την εισπνοή, την κατάποση ή την απορρόφηση από το δέρμα. Συγκαταλέγεται στη λίστα επικίνδυνων χημικών ουσιών που δημοσιεύτηκε πρόσφατα από την Παγκόσμια Οργάνωση για τη φύση WWF και υπολείμματά του βρέθηκαν στο μητρικό γάλα.

Benzyl Acetate – Οξικό Βενζύλιο

Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι είναι καρκινογόνος ουσία (καρκίνος του παγκρέατος). Προκαλεί ερεθισμούς στα μάτια και το αναπνευστικό σύστημα, βήχα και συστημικές αντιδράσεις. Τοξικό.

Benzyl Alcohol - Βενζυλική Αλκοόλη

Πετροχημικό συστατικό που χρησιμοποιείται στα καλλυντικά. Απορροφάται από το δέρμα πολύ εύκολα. Μπορεί να προκαλέσει ερεθισμούς στα μάτια, πονοκεφάλους, ναυτία, εμετό, ζαλάδα, πτώση της πίεσης του αίματος, καταστολή του κεντρικού νευρικού συστήματος και σε ακραίες περιπτώσεις διακοπή της αναπνοής και θάνατο.

BHT: Butulated Hydroxutoluene – Βουτίλιο Υδροτολονόλιο

Είναι συθετικό συστατικό (από πετρέλαιο). Περιέχεται σε υδατικές κρέμες, ορούς ενυδάτωσης και γενικά στα καλλυντικά σαν αντιοξειδωτικό. Είναι εξαιρετικά φωτοευαίσθητο και προκαλεί μεγάλους ερεθισμούς με την έκθεση στον ήλιο. Προκαλεί ερεθισμούς στα μάτια και στο δέρμα, διαταραχές και ερεθισμούς στο πεπτικό και αναπνευστικό σύστημα και κατ’ επέκταση στην καρδιά.

Ακόμα μπορεί να προκαλέσει αναπαραγωγικά προβλήματα και διαταραχές στο έμβρυο. Σε πειράματα που έγιναν, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι μπορεί να προκαλέσει τερατογένεση (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας).

Η μεγάλη συσσώρευσή του προκαλεί γαστρεντερίτιδα, ναυτία, εμετούς και διάρροιες και γενικά ακραία προβλήματα υγείας. Ύποπτο για καρκινογένεση σε βαθμό επικινδυνότητας 3. Περιέχει τα επικίνδυνα συστατικά Cresol και Phenol, συστατικά που κατηγοριοποιούνται για πολλά προβλήματα υγείας και μόλυνσης του περιβάλλοντος.

Cocamide DEA – Αμίδια κόκκου υδροξυκίθυλο

Ένα μείγμα από εθανολαμίνες από οξέα καρύδας που χρησιμοποιείται επειδή βγάζει σαπουνόφουσκες και κάνει πιο παχύρρευστα τα καλλυντικά ή σαμπουάν. Όμως επειδή αναμιγνύεται με συνθετικά χημικά μπορεί να προκαλέσει αλλεργικές αντιδράσεις και ξηρότητα στο δέρμα και στα μαλλιά. Είναι τοξικό.

Diethanolamine (DEA) – Διαιθανολαμίνη

Συχνά χρησιμοποιείται στα καλλυντικά σαν εξισορροπιστής του pH. Επίσης χρησιμοποιείται σε πολλά λιπαρά οξέα για να μετατρέψει το οξύ σε άλλους (Stearate) το οποίο στη συνέχεια χρησιμοποιείται σα βάση στο γαλάκτωμα.Το συστατικό αυτό προκαλεί αλλεργικές αντιδράσεις, ερεθισμούς στα μάτια και στο δέρμα. Τοξικό αν χρησιμοποιείται για μεγάλη χρονική περίοδο. Πιθανός παράγοντας καρκινογένεσης.

DMDM Hydantoin

Χρησιμοποιείται σε προϊόντα περιποίησης του δέρματος και των νυχιών, προκαλώντας αλλεργίες, ισχυρούς πόνους και καρκίνο.

EDTA Ethylenedinitrilo - Edetic Arid

Συνθετικό χημικό που χρησιμοποιείται για μαλακτικό νερού και σαν αντιοξειδωτικό. Προκαλεί αλλεργικές αντιδράσεις και είναι τοξικό. Μάλιστα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας το κατατάσσει στις τερατογενείς ουσίες.

Fluoride – Φθόριο

Είναι δηλητήριο. Πριν δεκαετίες το φθόριο χρησιμοποιείτο σαν δηλητήριο για τα ποντίκια, αρουραίους. Καταστρέφει την ακετυλοχολίνη (μια ουσία που είναι υπεύθυνη για τη μεταβίβαση του νευρικού συστήματος) με αποτέλεσμα να μην μεταδίδεται το αίσθημα του πόνου από τα δόντια στον εγκέφαλο. Όσο λιγότερη ακετυλοχολίνη υπάρχει στον οργανισμό τόσο λιγότερη είναι η ικανότητα μνήμης. (Πρόβλημα στην κυκλοφορία εντολών). Η νόσος Alzheimer οφείλεται σε μειωμένη παραγωγή ακετυλοχολίνης. Το 50% του φθορίου απορροφάται από τα αιμοφόρα αγγεία στο στόμα και συσσωρεύεται κυρίως στα κόκαλα και στα δόντια. Η επίδρασή του στα κόκαλα είναι άμεση και οδηγεί σε οστεοπόρωση και αρθρίτιδα. Στον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο χρησιμοποιείτο από τους Γερμανούς στους φυλακισμένους με αποτέλεσμα νωθρότητα, μειωμένη αντίληψη και σκέψη. Από το 1990 το φθόριο έχει συγκαταλεγεί στις καρκινογόνες ουσίες από το Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου των ΗΠΑ με ένδειξη καρκίνου των οστών και οστεοσαρκώματος. Η Διεθνής Ακαδημία Στοματικής Ιατρικής και Τοξικολογίας κατέταξε το φθόριο ως μη αποδεκτό οδοντικό φάρμακο, λόγω της υψηλής τοξικότητάς του. Έρευνες έδειξαν ότι αν ένα παιδί καταναλώσει 50ml οδοντόκρεμας που περιέχει φθόριο μπορεί να πεθάνει. Εσείς θα συνεχίσετε να έχετε την οδοντόκρεμα σας στον νιπτήρα σας;

Formaldehyde – Φορμόλη – Φορμαλδεΰδη

Χρησιμοποιείται σαν συντηρητικό και μικροβιοκτόνο. Συνήθως παράγωγά του χρησιμοποιούνται στα καλλυντικά γιατί το ίδιο μυρίζει πολύ έντονα. (Χρησιμοποιείται για την ταρίχευση νεκρών, πουλιών και ζώων) προκαλεί αλλεργικές αντιδράσεις, πιθανό καρκινογόνο, σίγουρα τοξικό.

Imidazolidinyl Urea και Diazolidinyl Urea – Ιμιδαζολινική Ουρία

Αυτά είναι τα πιο συχνά χρησιμοποιημένα συντηρητικά μετά τα Parabens. Σύμφωνα με την Αμερικάνικη Ακαδημία Δερματολογίας προκαλούν δερματίτιδα, ενώ σε θερμοκρασίες πάνω από 10ο C ελευθερώνουν φορμόλη (ταριχευτικό υγρό που χρησιμοποιείται στα πτώματα). Αυτά τα χημικά είναι τοξικά.

Isopropyl Alcohol – Ισοπροπυλική Αλκοόλη

Propyl AlcoholPropanol

Χημική ουσία από πετρέλαιο. Χρησιμοποιείται σε κρέμες προσώπου. Ερεθίζει τα μάτια, επηρεάζει το κεντρικό νευρικό σύστημα, ερεθίζει το δέρμα, προκαλεί κοκκινίλες και πόνο. Με την αναπνοή αυτής της ουσίας έχουμε συμπτώματα ζαλάδας, πονοκεφάλους, αναισθησία, ακόμα και θάνατο. Άτομα με ευαισθησίες στο δέρμα, προβλήματα νεφρών, συκωτιού, καρδιάς και κυκλοφορικά είναι πιο ευάλωτα τοξικά. Μπορεί να προκαλέσει τερατογένεση.

Magnesium Nitrate – Μαγνισιονατρικό Άλας

Επικίνδυνο εύφλεκτο υλικό – Προκαλεί ερεθισμούς και εγκαύματα στο δέρμα. Με την αναπνοή έχουμε έντονο βήχα – αδύνατη αναπνοή. Προκαλεί ερεθισμούς στα μάτια ακόμα και προσωρινά προβλήματα στην όραση. Χρόνια έκθεση μπορεί να προκαλέσει αδυναμία, κατάθλιψη, πονοκεφάλους, διανοητικά προβλήματα. Μειώνει την ικανότητα του αίματος να μεταφέρει οξυγόνο στα διάφορα όργανα του οργανισμού.

Mineral Oil – Μεταλλικό Έλαιο

Σε κρέμες χειλιών, ματιών, χεριών, σώματος, υδατικές κρέμες, μέϊκαπ, προϊόντα μαλλιών κλπ. Καλύπτει το δέρμα με ένα λεπτό (σαν μεμβράνη) στρώμα (κυριολεκτικά), εμποδίζοντας την ικανότητά του να αναπνέει, να αποβάλλει τις τοξικές ουσίες, να ενυδατώνεται και να δημιουργεί νέα υγιή κύτταρα. Συχνές αντιδράσεις είναι μαύρα στίγματα, σπιθουράκια, αφυδάτωση, φωτοευαισθησία (υπερευαισθησία στον ήλιο – πανάδες), πρόωρη γήρανση του δέρματος. Καρδιολογικές διαταραχές. Αλλεργικές διαταραχές. Διαταραχές στο αμυντικό σύστημα, κατάθλιψη του κεντρικού συστήματος. Βλάβες στα νεφρά και στο συκώτι. Δυσκολία στην αναπνοή.

Methyl – Propyl, Butyl, Ethyl Paraben – Παραβένες

Χρησιμοποιούνται για την αναστολή μικροβίων και για να αυξήσουν τη διάρκεια ζωής ενός προϊόντος. Αν και είναι γνωστό ότι είναι πολύ τοξικά χρησιμοποιούνται ευρύτατα. Έχουν προκαλέσει αλλεργίες και δερματίτιδες. Επιστημονικές έρευνες του πανεπιστημίου Brunel έχουν αποδείξει ότι μπορούν να απορροφηθούν από το δέρμα. Μέσα στο σώμα λειτουργούν σαν ξένη θηλυκή ορμόνη προκαλώντας μείωση της δύναμης του σπέρματος, καρκίνο στους όρχεις, δυσμορφίες στο πέος, και άλλες διαταραχές στο αναπαραγωγικό σύστημα στους άνδρες και καρκίνο στο στήθος της γυναίκας.

Nylon 12 (Polyamide) – Νάϊλον 12 – Πολυαμίδιο

Προκαλεί δερματίτιδες, ερεθισμούς και εγκαύματα στα μάτια. Προβλήματα στην όραση. Συγκαταλέγεται μεταξύ των συστατικών που μπορεί να προκαλέσουν καρκινογένεση. (Π.Ο.Υ.)

Paraffinium Liquidium – Παραφίνη – Παράγωγο πετρελαίου

Χρησιμοποιείται σε πολλά καλλυντικά, κραγιόν, κρέμες κλπ. Τοξικό. Προκαλεί ερεθισμούς στα μάτια, σε επαφή με το δέρμα προκαλεί δερματίτιδα, πονοκεφάλους, ζαλάδες, αναισθησία. Παρόμοια συμπτώματα με το Mineral Oil.

Petrolatum – Πετρελαιώδες – Μεταλλικό Έλαιο

Είναι ένα μεταλλικό έλαιο και προκαλεί πολλά προβλήματα όταν χρησιμοποιείται στο δέρμα. Προκαλεί φωτοευαισθησία (κάνει τον ήλιο πιο επικίνδυνο στο δέρμα), έχει την τάση να εμποδίζει την λειτουργία του φυσικού μηχανισμού του σώματος και οδηγεί στην αφυδάτωση και ξεφλούδισμα του δέρματος. Αγοράζουμε ένα προϊόν που προκαλεί τις ιδιότητες που λέει ότι ανακουφίζει. Χρησιμοποιείται από τις βιομηχανίες καλλυντικών γιατί είναι απίθανα φτηνό συστατικό. Παρόμοια συμπτώματα με το Mineral Oil.

Polyvinyl Purrolidone (PVP) – Πολυβινιλιοπυρολιντόν

Βλαβερό με την εισπνοή ή με την απορρόφησή του από το δέρμα. Προκαλεί ερεθισμό στα μάτια. Ερεθίζει τις βλενώδεις μεμβράνες και το άνω αναπνευστικό σύστημα.

Ανήκει στην κατηγορία Γ με την ένδειξη τερατογένεσης στα ζώα.

Συγκαταλέγεται μεταξύ των συστατικών που μπορεί να προκαλέσουν καρκινογένεση.

Αποφεύγεται την επαφή με το προϊόν και την εισπνοή.

Propylene Glycol – Προπυλενογλυκόλη

Μια σύνθετη πετροχημική ανάμιξη που χρησιμοποιείται σαν υγραντικό. Είναι φθηνό και ευρέως διαθέσιμο συστατικό. Είναι γνωστό ότι μπορεί να προκαλέσει αλλεργικές και τοξικές αντιδράσεις. Είναι πρωταρχικό ερεθιστικό του δέρματος ακόμα και σε πολύ μικρό ποσοστό συμπύκνωσης. Η λειτουργία του είναι να απορροφά την υγρασία από το δέρμα «κλέβοντάς» την από το χαμηλό στρώμα για να τη φέρνει στην επιφάνεια. Χρησιμοποιείται πολύ σε βιομηχανικά προϊόντα, όπως το υγρό φρένων και αντιψυκτικό υγρό για αυτοκίνητα ή για βαφές. Το συγκεκριμένο προϊόν αναφέρεται ότι μπορεί να προκαλέσει ανωμαλία στο συκώτι ή ακόμα και καταστροφή των νεφρών.

Propyl Gallate – Προπύλιο – Εστέρας γαλλικού οξέως

Αντιοξειδωτικό. Προκαλεί αλλεργικές αντιδράσεις. Είναι τοξικό.

PUP/VA Copolymer PUP/VA – Συμπολιμεριστής

Ένα χημικό από πετρέλαιο. Χρησιμοποιείται στο σπρέυ μαλλιών, τζελ και άλλα καλλυντικά. Θεωρείται τοξικό γιατί σε ανθρώπους με ευαισθησία στους πνεύμονες έχουν βρεθεί μόρια του συστατικού αυτού.

Poly – Quaternium – Κουατέρνιο

Είναι παράγωγο αμμωνίας που χρησιμοποιείται στα καλλυντικά. Προκαλεί ερεθισμούς στα μάτια, τριχόπτωση, ξεφλούδισμα στο δέρμα και σοβαρές αλλεργικές αντιδράσεις. Είναι τοξικό.

Sodium C 14-16 Olefin Sulfonate – Ολεφινικό Σουλφίδιο

Χρησιμοποιούνται στα σαμπουάν και άλλα καλλυντικά σαν υγραντικά. Είναι παράγωγα πετρελαίου και είναι τοξικές.

Stearalkonium Chloride – Στερεατικό Χλωρίδιο

Ένα χημικό που χρησιμοποιείται σε μαλακτικά μαλλιών και κρέμες προσώπου. Δημιουργήθηκε αρχικά από την βιομηχανία για μαλακτικό ρούχων. Είναι πολύ πιο φθηνό από φυτικά εκχυλίσματα που πραγματικά βοηθάνε τα μαλλιά και το δέρμα. Είναι τοξικό.

Sodium Hydroxide – Καυστικό Νάτριο

Περιέχεται σε πούδρες, σαπούνια, σαμπουάν, προϊόντα που ισιώνουν τα μαλλιά, αφρούς ξυρίσματος, υδατικές κρέμες κλπ. Απορροφάει νερό γρήγορα. Χρησιμοποιείται για τον καθαρισμό αποχετεύσεων. Η χρήση του για τον καθαρισμό αποχετεύσεων σε συμπύκνωση πάνω από 10% έχει απαγορευτεί στην Αμερική. Προκαλεί δερματίτιδα, ενώ η εισαγωγή του στο σώμα προκαλεί εμετό, σωματική εξάντληση και κατάρρευση του σώματος. Με την εισπνοή του προκαλούνται βλάβες στα πνευμόνια.

Sodium Lauryl Sulphate – Sodium Laureth Sulphate

Μπορεί να είναι συνθετικής (από πετρέλαιο) ή φυτικής προέλευσης (από καρύδα) ανάλογα με τη φιλοσοφία της εταιρίας. Χρησιμοποιείται στα σαμπουάν και άλλα καλλυντικά σαν καθαριστικό. Το χημικό προκαλεί ερεθισμούς στα μάτια, εξανθήματα και φαγούρες στο δέρμα, τριχόπτωση, πιτυρίδα και αλλεργικές αντιδράσεις.

Triethanolamine (TEA) – Τριαιθανολαμίνη

Συχνά χρησιμοποιείται στα καλλυντικά σαν εξισορροποιητής του pH. Επίσης χρησιμοποιείται σε πολλά λιπαρά οξέα σε άλας (stearate) το οποίο στη συνέχεια χρησιμοποιείται σαν βάση για γαλάκτωμα. Το συστατικό αυτό προκαλεί αλλεργικές αντιδράσεις, προβλήματα στα μάτια, αφυδάτωση στα μαλλιά και στο δέρμα. Μπορεί να είναι τοξικό αν χρησιμοποιείται για μεγάλη χρονική περίοδο.

Fragrance – Parfum – Συνθετικά αρώματα

Τα συνθετικά αρώματα που χρησιμοποιούνται στα καλλυντικά μπορεί να έχουν μέχρι και 600 διαφορετικά συστατικά. Το 95% από αυτά είναι από πετρέλαιο. Δεν υπάρχει τρόπος να ξέρουμε ποια είναι αυτά τα συστατικά καθώς η ετικέτα λέει απλά Parfum ή Fragrance (άρωμα). Μερικά από τα προβλήματα που προκαλούν αυτές οι ουσίες είναι πονοκεφάλους, εξανθήματα, φαγούρες, κοκκινίλες, βήχα, άσθμα, τάσεις για εμετό, πολλά έχουν «ναρκωτική» επίδραση. Πολλά από τα χημικά που είναι στα συνθετικά αρώματα είναι τα ίδια με αυτά στον καπνό του τσιγάρου που είναι καρκινογόνα. Αν ένα καλλυντικό έχει τη λέξη Fragrance ή Parfum (άρωμα) δεν πρέπει να το χρησιμοποιούμε.

F&DCC.I. – Κωδικοί χρώματος – Συνθετικά χρώματα

Τα συνθετικά χρώματα που χρησιμοποιούνται για να κάνουν ένα προϊόν «όμορφο» πρέπει να τα αποφεύγουμε πάση θυσία όπως και τις βαφές των μαλλιών. Αναγράφονται σαν FD&C ή D&C και ακολουθεί ένα χρώμα και ένας αριθμός. Για παράδειγμα FD&C ή D&C ή C.I. 77496. Συνήθως προέρχονται από πίσσα. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας είναι παράγοντες που προκαλούν καρκίνο. Επίσης προκαλούν δερματοπάθειες και ελάττωση των επιπέδων οξυγόνου στο σώμα. Αν ένα καλλυντικό το έχει μέσα δεν πρέπει να το χρησιμοποιούμε.

Tallow (Sodium Tallowed, Tallow Amine Oxide)

Λίπος από λιπώδεις ιστούς βοοειδών και προβάτων. Χρησιμοποιείται ευρέως στα κοινά σαπούνια, αφρούς ξυρίσματος, κραγιόν, σαμπουάν κλπ. Άγευστο και άοσμο συστατικό, μπορεί να προκαλέσει ερεθισμούς και έκζεμα. Σημειώνεται ότι οι τοξίνες και οι διοξίνες συσσωρεύονται σε μεγάλες ποσότητες στους λιπώδεις ιστούς των ζώων με αποτέλεσμα η χρήση του συστατικού αυτού στα διάφορα προϊόντα να αποτελεί κίνδυνο μεταφοράς των επικίνδυνων χημικών στον ανθρώπινο οργανισμό.

Προϊόντα για μωρά και μικρά παιδιά

Προϊόντα ειδικά για παιδιά συμπεριλαμβάνουν λάδια, σαμπουάν, πούδρες, σαπούνια, λοσιόν και κρέμες. Υπάρχουν πολύ λίγα φυτικά προϊόντα, γι’ αυτό χρειάζεται πολύ προσοχή να τα επιλέγουμε διαβάζοντας προσεκτικά τη λίστα συστατικών στην ετικέτα. (Πλέον δεν είναι τόσο λίγα, πρέπει δε να διευκρινιστεί και η διαφορά μεταξύ φυτικού, το οποίο έχει ως βάση φυτικές ουσίες, αλλά και συνθετικά σε μικρότερο βαθμό, και στα βιολογικά, τα οποία είναι καθαρά, μόνον από φυτικές πηγές.) Για παράδειγμα, τα σαμπουάν που ισχυρίζονται ότι δεν προκαλούν «δάκρυα» όταν μπαίνουν στα μάτια των παιδιών πρέπει ν’ αποφεύγονται γιατί περιέχουν χημικά ΑΝΑΙΣΘΗΤΙΚΑ και μπορεί να είναι επικίνδυνα. Το δάκρυσμα είναι μια σημαντική φυσιολογική διαδικασία που δείχνει ότι το μάτι κινδυνεύει και δεν πρέπει να εμποδίζεται με χημικά. Τα συνθετικά χημικά είναι ακόμη πιο τοξικά για μικρά παιδιά γι’ αυτό χρειάζεται να τα ελέγχουμε ώστε να τα προστατέψουμε.

Κίνδυνος για τους επαγγελματίες

Ακόμη σε άλλη έρευνα που έγινε, φάνηκε ότι οι αισθητικοί και οι κομμωτές που έρχονται σε συνεχή επαφή με καλλυντικά έχουν 2-4 φορές περισσότερες τοξίνες από τις γυναίκες που χρησιμοποιούν καλλυντικά συνεχώς, κάτι που θεωρείται φυσικό αποτέλεσμα με δεδομένο ότι τα περισσότερα καλλυντικά περιέχουν τοξικές ουσίες.

Τέλος, εκείνο που επισημαίνεται από διάφορους επιστήμονες, σε σχέση με τις απορίες που υπάρχουν από το καταναλωτικό κοινό, στο ΓΙΑΤΙ δεν έχουν ενημερωθεί μέχρι σήμερα για τα χημικά συστατικά που περιέχονται μέσα στα καλλυντικά, είναι ότι για να περάσει μια πληροφορία από την επιστημονική κοινότητα στο ευρύ κοινό χρειάζεται ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, τουλάχιστον 20 χρόνων. Χρόνος ο οποίος τώρα μόλις συμπληρώνεται από τη στιγμή που υπήρξαν οι πρώτες υποψίες και έρευνες για τις παρενέργειες των καλλυντικών.

Ποτέ δεν θα τρώγαμε ούτε θα δίναμε στα παιδιά μας κοτόπουλο με διοξίνες, αλλαντικά με σαλμονέλα ή κρέας με νόσο «τρελής αγελάδας». Ούτε θα φορούσαμε γυαλιά που θα κάνανε κακό στην όρασή μας, όσο φθηνά και να ήταν γιατί γνωρίζουμε πολύ καλά ότι θα τα πληρώναμε όλα αυτά πολύ πιο ακριβά με την υγεία μας. Τώρα που ξέρουμε ότι υπάρχουν διάφορα συστατικά στα καλλυντικά που μπορούν να διαπεράσουν το δέρμα και να προκαλέσουν σοβαρές βλάβες στην υγεία μας… πώς μπορούμε να μην τα αποφύγουμε;

Πηγές:

  • Πανεπιστήμιο Οξφόρδης
  • Πανεπιστήμιο Brunel
  • Παγκόσμιο Ταμείο για τη φύση
  • Ενδοκρινολογικό τμήμα νοσοκομείου «Έλενα»
  • Περιοδικό Τοξικολογίας και Εφαρμοσμένης Φαρμακολογίας
  • Αμερικάνικη Ακαδημία Δερματολογίας
  • Ινστιτούτο έρευνας προληπτικής τύφλωσης Αμερικής
  • Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας
  • Οργανισμός τροφίμων και φαρμάκων Αμερικής
  • «Στοιχεία Ασφάλειας Υλικών»
  • Οδηγός για ζωή χωρίς τοξίνες
  • WWF
  • «Τι είναι στα καλλυντικά σας» Aubrey Hampton
  • Λεξικό καταναλωτών για τα συστατικά στα καλλυντικά-Ruth Winter
  • Εταιρεία Προστασίας Περιβάλλοντος ΗΠΑ
  • Κέντρο Πληροφοριών Περιβαλλοντολογικών Τερατογενών
  • Grant W. Morton MD Τοξολογία του Ματιού
  • Υποθηκοφυλάκιο για Τοξικές Επιδράσεις των Χημικών Ουσιών ΗΠΑ
  • Απογευματινή-7/12/2000

Πηγή : Εφημερίδα “Τα Νέα” - Δεκέμβριος 1999

Tuesday, June 19, 2007

Ζάχαρη

Ο συσχετισμός ανάμεσα στα αναψυκτικά με ζάχαρη και στα διανοητικά προβλήματα υγείας

Μία νορβηγική μελέτη έδειξε ότι έφηβοι που πίνουν μεγάλες ποσότητες αναψυκτικών με ζάχαρη έχουν και περισσότερα διανοητικά προβλήματα υγείας, όπως υπερδραστηριότητα και κατάθλιψη.

Περισσότεροι από 5,000 Νορβηγοί 15-16 ετών αξιολογήθηκαν αναφορικά με τις συνήθειές τους στα αναψυκτικά, και αργότερα συμπλήρωσαν ένα πρότυπο ερωτηματολόγιο διανοητικής υγείας.

Υπήρχε ένας σαφής συσχετισμός ανάμεσα στα αναψυκτικά και στην υπερδραστηριότητα και επιπλέον συσχετισμοί με άλλες διανοητικές ταραχές.

Οι περισσότεροι από τους εφήβους έπιναν 1 με 6 αναψυκτικά την εβδομάδα. Οι έφηβοι που παρέλειπαν το πρωινό ή το μεσημεριανό έτειναν να καταναλώνουν περισσότερα αναψυκτικά απ’ό,τι άλλοι. Τα χειρότερα διανοητικά προβλήματα εμφανίστηκαν στο 10% των αγοριών και στο 2% των κοριτσιών που έπιναν 4 ή περισσότερα αναψυκτικά την ημέρα.

Το σχόλιο του Dr. Mercola

Αν θέλετε να παραμείνετε υγιείς θα πρέπει σταδιακά να ελαττώσετε την πρόσληψη ζάχαρης.

Η ζάχαρη μπορεί να σας βλάψει και με άλλους τρόπους, δεν παραξενεύτηκα όταν διάβασα αυτή την μελέτη που αποδεικνύει ότι οι Ευρωπαίοι έφηβοι που έπιναν περισσότερα αναψυκτικά – από τα χειρότερα ροφήματα που μπορεί κανείς να πιει – υπέφεραν από πολύ περισσότερα διανοητικά προβλήματα υγείας από τον κανόνα.

Θα πρέπει να προσέξουμε ότι αυτά τα αποτελέσματα αναφέρονται κυρίως στην πρόσληψη ζάχαρης που καταναλώνουν οι έφηβοι από αυτά τα αναψυκτικά, που σημαίνει ότι καρκινογόνα χημικά όπως το βενζένιο δεν μελετήθηκαν καθόλου.

Το πρόβλημα σίγουρα επεκτείνεται και πέρα από την Ευρώπη – τα αναψυκτικά είναι ο μοναδικός σημαντικότερος παράγοντας στην επιδημία της παιδικής παχυσαρκίας που σαρώνει την Αμερική (και την Ελλάδα). Πράγματι, τα αναψυκτικά είναι η νούμερο ένα πηγή θερμίδων στην Αμερική. Μαζί με την υπερδραστηριότητα και τα διανοητικά προβλήματα, μερικές καταστάσεις που συνδέονται με την πρόσληψη αναψυκτικών συμπεριλαμβάνουν:

  • Οστεοπόρωση
  • Αϋπνία
  • Νεφρόλιθοι
  • Φθορά δοντιών

Το χειρότερο απ’όλα, ωστόσο, είναι η παχυσαρκία. Σκεφτείτε το γεγονός ότι ο κίνδυνος για παχυσαρκία αυξάνεται κατά 60% για κάθε κουτάκι αναψυκτικού που πίνετε, και η παχυσαρκία μπορεί στην πραγματικότητα να ελαττώσει την μέση ηλικία θνησιμότητας στην Ηνωμένες Πολιτείες σ’ ένα τόσο χαμηλό σημείο στο οποίο τα παιδιά μας θα πεθαίνουν σε μικρότερη ηλικία απ’ ότι εμείς για πρώτη φορά στην ιστορία.

Προφανώς, το πιο εύκολο πράγμα που μπορείτε να κάνετε για την βελτίωση της υγείας σας είναι να σταματήσετε να πίνετε αναψυκτικά από σήμερα.

Η ζάχαρη από τα αναψυκτικά είναι η νούμερο ένα πηγή θερμίδων στην Αμερική. Σαφώς ο πιο δραστικός τρόπος για να ελαττώσετε την πρόσληψη ζάχαρης είναι να σταματήσετε να πίνετε αναψυκτικά. Αυτό ισχύει για όλα τα αναψυκτικά, και ιδίως για τα αναψυκτικά διαίτης. Η ζάχαρη είναι σαφώς κάτι που πρέπει να αποφεύγετε, αλλά μετά από 2 χρόνια μελέτης αυτού του θέματος είμαι πεπεισμένος ότι τα τεχνητά γλυκαντικά είναι ακόμη χειρότερα για σας.

Είναι το ισοδύναμο του 21ου αιώνα του καπνίσματος.

Να θυμάστε ότι τα παιδιά βλέπουν και μιμούνται αυτά που κάνουν οι γονείς τους, έτσι αν σταματήσετε να πίνετε αναψυκτικά, θα βοηθήσετε την προσπάθεια της ενθάρρυνσης των παιδιών σας να μείνουν υγιή.


Μετρώντας τους πολλούς τρόπους που η ζάχαρη βλάπτει την υγεία

  1. Η ζάχαρη μπορεί να καταστείλλει το ανοσοποιητικό σύστημα και να βλάψει τις άμυνες εναντίον μεταδοτικών ασθενειών.
  2. Η ζάχαρη αναστατώνει τις οργανικές συγγένειες του σώματος΄ προκαλεί ανεπάρκειες χρωμίου και χαλκού και παρεμβαίνει στην απορρόφηση ασβεστίου και μαγνησίου.
  3. Η ζάχαρη μπορεί να προκαλέσει μια ραγδαία αύξηση της αδρεναλίνης, υπερδραστηριότητα, ανησυχία, αδυναμία συγκέντρωσης, και ιδιοτροπίες στα παιδιά.
  4. Η ζάχαρη μπορεί να προκαλέσει μια σημαντική αύξηση στην συνολική χοληστερόλη, τριγλυκερίδια και στην κακή χοληστερόλη και μείωση της καλής χοληστερόλης.
  5. Η ζάχαρη προκαλεί απώλεια της ελαστικότητας και της λειτουργικότητας των ιστών.
  6. Η ζάχαρη τρέφει τα καρκινικά κύτταρα και έχει συνδεθεί με την ανάπτυξη του καρκίνου του μαστού, των ωοθηκών, του προστάτη, του εντέρου, του παγκρέατος, της χοληδόχου κύστεως, των πνευμόνων και του στομάχου.
  7. Η ζάχαρη μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα της γλυκόζης και να προκαλέσει αντιδραστική υπογλυκαιμία.
  8. Η ζάχαρη μπορεί να εξασθενήσει την όραση.
  9. Η ζάχαρη μπορεί να προκαλέσει πολλά προβλήματα με την γαστρεντερική οδό συμπεριλαμβανομένων: όξινη πεπτική οδός, δυσπεψία, ελλειπής αναρρόφηση σε ασθενείς με εντερικές ασθένειες, αυξημένος κίνδυνος της ασθένειας του Κρόουν, και ελκώδης κολίτιδα.
  10. Η ζάχαρη μπορεί να προκαλέσει πρόωρη γήρανση.
  11. Η ζάχαρη μπορεί να οδηγήσει στον αλκοολισμό.
  12. Η ζάχαρη μπορεί να κάνει το σάλιο όξινο, να φθείρει τα δόντια, και να δημιουργήσει περιοδοντικές ασθένειες.
  13. Η ζάχαρη συμβάλλει στην παχυσαρκία.
  14. Η ζάχαρη μπορεί να προκαλέσει αυτοάνοσες ασθένειες όπως: αρθρίτιδα, άσθμα, πολλαπλή αρτηριοσκλήρυνση.
  15. Η ζάχαρη βοηθά στην ανεξέλεγκτη ανάπτυξη της Κάντιτα.
  16. Η ζάχαρη μπορεί να προκαλέσει χολόλιθους.
  17. Η ζάχαρη μπορεί να προκαλέσει φλεγμονή σκωληκοειδούς απόφυσης.
  18. Η ζάχαρη μπορεί να προκαλέσει αιμορροΐδες.
  19. Η ζάχαρη μπορεί να προκαλέσει κιρσούς.
  20. Η ζάχαρη μπορεί να συμβάλλει στην οστεοπόρωση.
  21. Η ζάχαρη μπορεί να προκαλέσει μείωση της ευαισθησίας της ινσουλίνης και ως εκ τούτου προκαλεί ανώμαλα υψηλά επίπεδα ινσουλίνης και τελικά διαβήτη.
  22. Η ζάχαρη μπορεί να μειώσει τα επίπεδα της βιταμίνης Ε.
  23. Η ζάχαρη μπορεί να αυξήσει την συστολική πίεση.
  24. Η ζάχαρη μπορεί να προκαλέσει νύστα και μειωμένη ενεργητικότητα στα παιδιά.
  25. Η υψηλή πρόσληψη ζάχαρης αυξάνει τα μόρια ζάχαρης που προσκολλούνται και κατά συνέπεια καταστρέφουν τις πρωτεΐνες του σώματος.
  26. Η ζάχαρη μπορεί να παρέμβει στην απορρόφηση της πρωτεΐνης.
  27. Η ζάχαρη προκαλεί τροφικές αλλεργίες.
  28. Η ζάχαρη μπορεί να προκαλέσει τοξαιμία στην διάρκεια της εγκυμοσύνης.
  29. Η ζάχαρη μπορεί να συμβάλλει στο έκζεμα των παιδιών.
  30. Η ζάχαρη μπορεί να προκαλέσει αρτηριοσκλήρυνση και καρδιαγγειακές ασθένειες.
  31. Η ζάχαρη μπορεί να βλάψει την δομή του DNA.
  32. Η ζάχαρη μπορεί να αλλάξει την δομή της πρωτεΐνης και να προκαλέσει μόνιμη αλλαγή στον τρόπο που η πρωτεΐνη δρα στο σώμα.
  33. Η ζάχαρη μπορεί να γεράσει το δέρμα αλλάζοντας την δομή του κολλαγόνου.
  34. Η ζάχαρη μπορεί να προκαλέσει καταρράκτη και μυωπία.
  35. Η ζάχαρη μπορεί να προκαλέσει εμφύσημα.
  36. Η υψηλή πρόσληψη ζάχαρης μπορεί να βλάψει την φυσιολογική ομοιόσταση πολλών συστημάτων του σώματος.
  37. Η ζάχαρη ελαττώνει την λειτουργική ικανότητα των ενζύμων.
  38. Η ζάχαρη μπορεί να αυξήσει το μέγεθος του ήπατος διαιρώντας τα κύτταρα και μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα του λίπους του ήπατος.
  39. Η ζάχαρη μπορεί να αυξήσει το μέγεθος των νεφρών και να προκαλέσει παθολογικές αλλαγές στα νεφρά όπως την δημιουργία πετρών στα νεφρά.
  40. Η ζάχαρη μπορεί να καταστρέψει το πάγκρεας.
  41. Η ζάχαρη μπορεί να αυξήσει την κατακράτηση υγρών του σώματος.
  42. Η ζάχαρη είναι ο νούμερο ένα εχθρός για την κινητικότητα του εντέρου.
  43. Η ζάχαρη μπορεί να κάνει τους τένοντες περισσότερο εύθραυστους.
  44. Η ζάχαρη μπορεί να προκαλέσει πονοκεφάλους και ημικρανίες.
  45. Η ζάχαρη μπορεί να ελαττώσει την ικανότητα μάθησης, να επηρρεάσει την εχθρικότητα των παιδιών και προκαλέσεις μαθησιακές διαταραχές.
  46. Η ζάχαρη μπορεί να προκαλέσει αύξηση στα δέλτα, άλφα, και θήτα εγκεφαλικά κύτταρα τα οποία μπορούν να μεταβάλλουν την ικανότητα του μυαλού να σκέφτεται καθαρά.
  47. Η ζάχαρη μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη.
  48. Η ζάχαρη μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για αρθρίτιδα.
  49. Η ζάχαρη μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για την ασθένεια Αλτσχάιμερ.
  50. Η ζάχαρη μπορεί να προκαλέσει ορμονικές διαταραχές όπως: αυξημένα οιστρογόνα στους άντρες και μείωση της ανάπτυξης των ορμονών.
  51. Η ζάχαρη μπορεί να οδηγήσει σε ζαλάδα.
  52. Δίαιτες υψηλές σε πρόσληψη ζάχαρης θα αυξήσει τις ελεύθερες ρίζες και το οξειδωτικό στρες.
  53. Η ζάχαρη είναι εθιστική ουσία.
  54. Η ζάχαρη μπορεί να είναι μεθυστική, όπως το αλκοόλ.
  55. Η μείωση της ζάχαρης μπορεί να αυξήσει την συναισθηματική σταθερότητα.
  56. Το σώμα μετατρέπει την ζάχαρη σε 2 με 5 φορές περισσότερο λίπος απ’ ό,τι σε άμυλο.
  57. Η γρήγορη απορρόφηση της ζάχαρης προωθεί την υπερβολική κατανάλωση τροφής στα παχύσαρκα άτομα.
  58. Η ζάχαρη μπορεί να μειώσει την ικανότητα της λειτουργίας των επινεφριδίων.
  59. Η ζάχαρη αυξάνει τον κίνδυνο της πολιομυελίτιδας.
  60. Η υψηλή πρόσληψη ζάχαρης μπορεί να προκαλέσει επιληπτικές κρίσεις.
  61. Η ζάχαρη προκαλεί υψηλή πίεση στα παχύσαρκα άτομα.
  62. Η ζάχαρη μπορεί να προκαλέσει τον θάνατο των κυττάρων.
  63. Η ζάχαρη αφυδατώνει τα νεογέννητα.
  64. Η ζάχαρη μπορεί να προκαλέσει ασθένειες των ούλων.

Πηγή: Dr.Mercola , Sugar

Tuesday, June 05, 2007

ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ

Η οικολογία, που ετυμολογικά προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «οίκος» και «λόγος», σημαίνει «λόγος» για την κατοικία (οίκος) και μελετά τις σχέσεις ανάμεσα στους οργανισμούς και το περιβάλλον τους. Το 1886, ο E. Haeckel (1834-1919), όρισε την οικολογία σαν τη διδασκαλία της οικονομίας της φύσης, όρος που αναφέρεται και στο συγγραφικό έργο του C. Linne (1707-1778). Ο Bernardin de St. Pierre (1737-1814), χρησιμοποιώντας την έννοια της «φυσικής αρμονίας», διέκρινε τις σχέσεις αλληλοεξάρτησης φυτών, ζώων, ανθρώπου και ανόργανου περιβάλλοντος και πρόσεξε τις καταστρεπτικές συνέπειες που μπορεί να έχουν στη φυσική αρμονία οι ανθρώπινες επεμβάσεις. Πέρα, όμως, από την ιδέα της φυσικής αρμονίας, σημαντικότατη για την ενότητα της φύσης και την οικολογία υπήρξε η ιδέα της «αλυσίδας», κατά την οποία όλα τα στοιχεία της φύσης (φυτά, ζώα και ανόργανα υλικά) είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους. Αν καταστραφεί ένα μέλος, η αλυσίδα σπάει και η φυσική αρμονία χάνεται. Γι’αυτό και ο άνθρωπος πρέπει να συμπεριφέρεται στα άλλα μέλη του συνόλου-αλυσίδας, με τέτοιο τρόπο που η αλυσίδα να μην καταστρέφεται σε κανένα σημείο της. Η ιδέα αυτή πρωτοεμφανίστηκε στο έργο του A. Pope (1688-1744), Βρετανού εκπροσώπου του λογοτεχνικού κλασικισμού. Ο Pope ασχολήθηκε με τη θέση του ανθρώπου στη φύση και στην κοινωνία, χρησιμοποιώντας την έννοια της «αλυσίδας των όντων». Αργότερα, χρησιμοποιήθηκε η εικόνα του δικτύου (πλέγματος) από τον Donati, το 1745, για την παράσταση των οικολογικών διασυνδέσεων. Κατά τον Lamarck (1744-1829), πρόδρομο της εξελικτικής θεωρίας και οπαδό της «αλυσίδας των όντων», κανένα είδος δεν εξαφανιζόταν χωρίς την ανθρώπινη επέμβαση. Ο Liet, όμως, μεταγενέστερος παλαιοντολόγος, δέχεται ότι η εξαφάνιση ορισμένων ειδών οφείλεται αποκλειστικά σε σημαντικά γεγονότα της ιστορίας της γης, όπως είναι η αλλαγή του κλίματος. Την ίδια θέση πήρε και ο Owen (1804-1892), χωρίς να αρνηθεί μια περιορισμένη επίδραση του ανθρώπινου παράγοντα. Και ο βιολόγος Huxley δέχτηκε ανθρώπινες αιτίες στην εξαφάνιση ορισμένων ειδών, θεωρώντας τες όμως μηδαμινές για τα είδη που ζούσαν στη θάλασσα, επειδή πίστευε στην αυτορρύθμιση της φύσης. Οι επεμβάσεις όμως του ανθρώπου στη φύση και οι συνέπειές τους στην αρμονία της, απασχόλησαν σοβαρά και τον C. Fraas που παρατήρησε επιστημονικά τη διαφορά ανάμεσα στην οργιαστική φύση της αρχαίας Ελλάδας και στα απογυμνωμένα ασβεστολικά εδάφη του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, λόγω της καταστροφής των δασών, των αποψιλώσεων και των καλλιεργητικών πρακτικών. Ο Liebig (1803-1873) έγινε γνωστός από τον οικολογικό νόμο του
«ελαχίστου» και τις απόψεις του για τις μεθόδους των καλλιεργειών μέσω της γεωπονικής χημείας. Οι μέθοδοι αυτές ικανοποιούν τις ανάγκες του ανθρώπου, αλλά και εκμεταλλεύονται στυγνά τη φύση, χρησιμοποιώντας, π.χ., την ελάχιστη δυνατή ποσότητα του λιπάσματος για την παραγωγή της μέγιστης παραγωγής προϊόντων. Ο K. Marx (1818-1883) ασχολήθηκε με την οικολογική προβληματική που διέπει τις σχέσεις του ανθρώπου με τη φύση στην καπιταλιστική κοινωνία και διέκρινε όχι μόνο τη στυγνή εκμετάλλευση της φύσης του Liebig, αλλά και την εκμετάλλευση του ανθρώπου μέσω της γεωργίας και της βιομηχανίας. Ο Schultz (1967) εννοεί την οικολογία σαν μελέτη του τρόπου με τον οποίο συναρμολογείται ο κόσμος, ενώ ο R. Dajor (1970) την ορίζει ως μελέτη των συνθηκών που είναι απαραίτητες για την επιβίωση των οργανισμών και των κάθε είδους αλληλεπιδράσεων ανάμεσα σ’αυτούς και το περιβάλλον τους.

Επιστρέφοντας στις θέσεις του Haeckel, που βασίστηκαν στις ιδέες του Darwin για τη φυσική επιλογή και στις φυσικοφιλοσοφικές θεωρίες της εποχής εκείνης, θεωρούμε τη φυσική οικολογία σαν τη μελέτη των σχέσεων των οργανισμών με το εξωτερικό τους περιβάλλον, καθώς και των προϋποθέσεων ύπαρξης των οργανισμών. Οι ανόργανες προϋποθέσεις είναι το κλίμα (φως, θερμοκρασία, υγρασία, βροχή), οι ανόργανες τροφές, η σύσταση του εδάφους κ.α., ενώ οι οργανικές προϋποθέσεις διέπονται από το σύνολο των σχέσεων των οργανισμών με τους άλλους οργανισμούς. Οι αμοιβαίες και πολύπλοκες αυτές σχέσεις αλληλεξάρτησης των οργανισμών επηρεάζουν τη διαμόρφωση και την προσαρμογή των ειδών περισσότερο απ΄ ό,τι οι ανόργανες προϋποθέσεις, όπως είχε τονίσει και ο Darwin. Καθοριστικός παράγοντας αυτής της συνεχούς διαμόρφωσης και προσαρμογής είναι και ο ανταγωνισμός των οργανισμών ενός είδους για την εξασφάλιση των προϋποθέσεων επιβίωσης. Όσο πιο όμοιοι είναι οι οργανισμοί, τόσο πιο όμοιες είναι οι ανάγκες τους και τόσο πιο «άγριος» ο ανταγωνισμός τους. Όπως αναφέρει ο Haeckel στο σημαντικότατο έργο του «Γενική μορφολογία των οργανισμών», για να κατανοήσουμε τη σπουδαιότητα και τη σημασία που έχει ο αγώνας για την επιβίωση και τη διαμόρφωση όλης την οργανικής ύλης, δεν πρέπει να απομονώσουμε τις επιμέρους μορφές της ζωής για να τις μελετήσουμε ξεχωριστά, όπως συνηθίζουν οι περισσότεροι βιολόγοι σήμερα. Αντίθετα, πρέπει να τις μελετούμε στο σύνολό τους και να συγκρίνουμε τις αλληλεπιδράσεις τους. Αν θέλουμε να αναγνωρίσουμε στον αγώνα για επιβίωση την «αρχή» που ασκεί αναγκαστικά φυσική επιλογή, πρέπει να ερευνήσουμε, μέσα στην ίδια τη φύση, τις ατέλειωτα περιπλεγμένες αλληλεπιδράσεις των διαφόρων μορφών ζωής και το διαρκή ανταγωνισμό όλων των ατόμων, μελετώντας πολυ προσεχτικά τα δεδομένα των πειραμάτων μας. Επειδή, όμως, οι περισσότεροι ζωολόγοι και βοτανολόγοι δεν αποδέχονται την προϋπόθεση αυτή, επιδίδονται στη μελέτη καθενός αντικειμένου ξεχωριστά και παραμελούν τη συνθετική μελέτη της φύσης. Ο K. Mobius (1825-1905), ζωολόγος της θάλασσας, ταξιδεύοντας στη Γαλλία, Αγγλία και Γερμανία, για να ερευνήσει τις πιθανότητες τεχνητής καλλιέργειας στρειδιών, αναγνώρισε την ισχυρή αλληλεπίδραση ανάμεσα στους οργανισμούς της αποικίας των στρειδιών, εισάγοντας τον καινούργιο όρο «βιοκοινότητα». Αργότερα, ο όρος διευρύνθηκε και εφαρμόστηκε από το δάσκαλο Junge (1832-1905). Ο Junge είχε απογοητευθεί από τη διδασκαλία της «φυσικής ιστορίας», που χαρακτηριζόταν από την απλή παράθεση ονομάτων, κατηγοριών, ειδών κλπ. Ψάχνοντας, λοιπόν, νέες διδακτικές μεθόδους, χρησιμοποίησε ως «βιοκοινότητα» του Mobius τη λίμνη και τα ποτάμια του χωριού του. Σ’ ένα βιβλίο 300 σελίδων με τίτλο «Η λιμνούλα του χωριού σαν βιοκοινότητα για τους δασκάλους», ο Junge περιγράφει τις παιδαγωγικές του θέσεις για τη διδασκαλία της φυσικής ιστορίας. Η έννοια της βιοκοινότητας δίνει στους μαθητές τη δυνατότητα ν’αντιληφθούν τη ζωή σαν ένα οργανικό σύνολο, συνεκτιμώντας τις έννοιες της παραγωγικότητας της γης, τον αγώνα για την επιβίωση και κυρίως την αλληλεπίδραση των οργανισμών. Με τη μελέτη των βιοκοινοτήτων – γράφει – περιορίζουμε την έκταση των ερευνών μας, δίνοντας πραγματικές γνώσεις για τη φύση και όχι κάποιες αποσπασματικές έννοιες, εξοικειώνοντας, επιπρόσθετα, το μαθητή με την ιδέα μας πανανθρώπινης κοινότητας. Αργότερα, ο Dahl (1856-1930), διευρύνοντας τον όρο της βιοκοινότητας, συμπεριέλαβε στα οικολογικά συστήματα, πέρα από τις βιοκοινότητες, και το ανόργανο περιβάλλον, μεταφέροντας την έννοια της βιοκοινότητας από το υδρόβιο περιβάλλον στη στεριά. Επίσης, παρατηρώντας και το ρόλο του ανόργανου αβιοτικού περιβάλλοντος, εισήγαγε την έννοια του «βιότοπου». Βλέπουμε, λοιπόν, ότι από τότε είχε παρατηρηθεί πως οι οργανισμοί ενός είδους (πληθυσμός) που κατοικούν σε μια συγκεκριμένη περιοχή μαζί με πληθυσμούς άλλων ειδών, αποτελούν μια βιοκοινότητα και ότι τα μέλη της βρίσκονται σε άμεση αλληλεξάρτηση, συγκατοικώντας σε μια συγκεκριμένη περιοχή (βιότοπος).

Θεμελιώδης οικολογική έννοια είναι, ακόμη και σήμερα, η έννοια του οικοσυστήματος. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1935 από το Βρετανό οικολόγο Tansley (1871-1955). Με τον όρο αυτό, ο Tansley εννοούσε σύνολα που περιείχαν όχι μόνο βιοκοινότητες, αλλά και τους ανόργανους φυσικούς παράγοντες (κλίμα, έδαφος) που διαμορφώνουν τα οικολογικά συστήματα. Το 1942, ο Lindemann το όρισε αυστηρότερα σαν ένα σύστημα που αποτελείται από φυσικές – χημικές – βιολογικές διεργασίες, οι οποίες ενεργούν μέσα σε μια ενότητα χώρου και χρόνου ποικίλου μεγέθους. Οι αναφορές αυτές στα οικοσυστήματα, πέρα από την αμοιβαιότητα ανάμεσα στους ζωντανούς και μη παράγοντες του συστήματος, προδίνουν πολλές φορές μια απροσδιόριστη ως προς τα όριά της έννοια που, ανάλογα με το ερευνητικό μας ενδιαφέρον, μπορεί να εκτείνεται από μια σταγόνα υγρού με πρωτόζωα, μέχρι ολόκληρο τον πλανήτη μας (βιόσφαιρα). Γι’ αυτό, εκείνο που μπορεί να γίνει, είναι να οριστεί το
οικοσύστημα σαν
ένα θεμελιώδες δυναμικό σύνολο, το οποίο συνεχώς μεταβάλλεται και εξελίσσεται μέσα από ένα πολύπλοκο σύστημα φυσικών, χημικών, βιολογικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων, που εξασφαλίζει την παρουσία μιας βιοκοινότητας σ’έναβιότοπο. Το σύστημα αυτό χαρακτηρίζεται από μια τέτοια χρήση και μεταφορά
ενέργειας, που οδηγεί σε ορισμένες τροφικές σχέσεις, σε ποικιλότητα, σε ανταλλαγή και ανακύκλωση υλικών ανάμεσα στα έμβια και άβια μέρη του. Πρωταρχική για το οικοσύστημα είναι και η έννοια της παραγωγικότητας, που αποτελεί την αύξηση της μάζας των παραγωγών (φυτών) σε ορισμένο χρονικό διάστημα και η οποία προέρχεται από το σύνολο των φωτοσυνθετικών και χημειοσυνθετικών λειτουργιών, με τις οποίες διανέμεται ενέργεια σ’ένα οικολογικό σύστημα. Συγγενική με την έννοια αυτή είναι και η συνολική βιομάζα, που είναι το βάρος των ζωντανών οργανισμών που υπάρχει σε μια βιοκοινότητα τη στιγμή που το μετρούμε.

Και όλα αυτά, γιατί η γη είναι ένα δυναμικό σύστημα στο οποίο ρέει ενέργεια και τα στοιχεία της τροφής συνεχώς ανακυκλώνονται. Το οικοσύστημα απαιτεί, λοιπόν, ενεργειακές δαπάνες για τη διατήρηση, οργάνωση και επιβίωση των βιοκοινωνιών. Η μόνη, όμως, εξωτερικά προσφερόμενη ενέργεια στον πλανήτη μας είναι η ηλιακή και η δέσμευσή της πετυχαίνεται από τα πράσινα φυτά, το φυτοπλαγκτόν και τα φύκια, που όλα μαζί αποτελούν τους πρωτογενείς παραγωγούς. Παράλληλα, υπάρχουν και άλλοι μικροοργανισμοί, που δεσμεύουν άζωτο για να κατασκευάσουν αζωτούχες ενώσεις οι οποίες αποτελούν τους δομικούς λίθους των πρωτεϊνών για τα φυτά, τα ζώα και τον άνθρωπο. Οι παραγωγοί αποτελούν ενεργειακή πηγή για τα φυτοφάγα ζώα (πρωτογενείς καταναλωτές), οι καταναλωτές αυτοί με τη σειρά τους είναι η τροφή των σαρκοφάγων ζώων (δευτερογενείς καταναλωτές), κ.ο.κ.

Έτσι, παρατηρείται μια τροφική αλυσιδωτή σειρά ανάμεσα στους οργανισμούς με βάση το μετασχηματισμό ύλης και ενέργειας, που τελικά αποτελεί και όρο απαράβατο για τη διατήρηση της ζωής. Οι λειτουργικές αυτές σχέσεις διαταράσσονται όταν εξαφανίζεται ένα ορισμένο είδος μέσω του κυνηγιού, της αλιείας, των πυρκαγιών, του ανταγωνισμού, της ρύπανσης ή όταν αλλάζουν οι κλιματολογικές συνθήκες ή όταν εισάγεται στο οικοσύστημα μια τοξική ουσία. Οι διαταραχές αυτές μπορούν να εξελιχθούν σε οικολογική κρίση μέσα από τη λανθασμένη ιεράρχηση των αναγκών και αξιών της σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας και την ανθρώπινη μανία για τη μεγιστοποίηση του κέρδους. Η κατάσταση αυτή ενισχύεται και με τις επιπτώσεις της αλόγιστης τεχνολογικής ανάπτυξης (ρύπανση – παρασιτοκτόνα – θόρυβος κ.α.). Ανεξάρτητα ωστόσο από την ιεράρχηση των αιτίων της οικολογικής κρίσης, ευθύνη σοβαρή έχει και η οργάνωση και λειτουργία του παραγωγικού συστήματος, σε συνδυασμό με τις ανάγκες και απαιτήσεις του ανθρώπου για αγαθά που επιθυμεί να καταναλώνει και τα οποία τελικά προσανατολίζουν την τεχνολογική εξέλιξη. Έτσι, η οικολογική κρίση ερμηνεύεται μέσα από μια σύνθετη συνολική θεώρηση, που συνδέει τους υπάρχοντες φυσικούς πόρους, τη διαθέσιμη τεχνολογία, τις πολιτικές και τεχνοοικονομικές δομές, καθώς και τις ψυχοκοινωνικές καταναλωτικές στάσεις, δράσεις και συμπεριφορές.

Ήδη, ο Ε. Odum, στο κλασικό οικολογικό του πόνημα, τονίζει ότι ο άνθρωπος, στην προσπάθειά του να ικανοποιήσει τις ανάγκες του, καταστρέφει όλο και περισσότερο τις βιολογικές προϋποθέσεις της ύπαρξής του. Είναι όμως «ετερότροφος» και υπάγεται στους τελευταίους κρίκους της οικολογικής αλυσίδας. Γι’αυτό, εξαρτάται σταθερά από το φυσικό περιβάλλον, παρόλη την τεχνολογική του εξέλιξη. Συνεπώς, και οι μεγάλες πόλεις είναι «παράσιτα» της βιόσφαιρας για τις ζωτικές τους πρώτες ύλες (αέρας, νερό και τροφή). Αλλά και ο B. Commoner διαπιστώνει για τη σχέση τεχνολογίας – περιβάλλοντος ότι, σ’αυτήν σήμερα, δεν ερευνούνται οι αρνητικές επιπτώσεις των τεχνολογικών επιτευγμάτων στο περιβάλλον και ότι, επομένως, η σύγχρονη τεχνολογική ανάπτυξη βρίσκεται σε σχέση ασταθή με τη βιόσφαιρα. Επίσης, το 1968, ο P. Ehrlich, μελετώντας τον ανθρώπινο πληθυσμό, υπερτόνισε το πληθυσμιακό πρόβλημα, προτείνοντας σαν λύση τον έλεγχο των γεννήσεων στον Τρίτο Κόσμο, θεωρώντας ότι το περιβάλλον έχει επηρεαστεί από την ανθρώπινη πληθυσμιακή έκρηξη που κατασπατάλησε τους φυσικούς πόρους.

Η έναρξη, όμως, του οικολογικού κινήματος στην Ευρώπη (1963) συμπίπτει με τη δημοσίευση του βιβλίου της R. Carson «Σιωπηλή Άνοιξη», στο οποίο περιγράφεται η χημική απειλή στο περιβάλλον από τη χρήση των χημικών εντομοκτόνων. Η Carson κατάφερε να διαφωτίσει και να ευαισθητοποιήσει ένα πλατύ κοινό, που μέχρι τότε ήταν αδιάφορο για τους κινδύνους που απειλούν το φυσικό περιβάλλον.

Όλα αυτά δείχνουν ότι η Οικολογία, στις διευρυμένες της διαστάσεις, δεν ενδιαφέρεται μόνο για τη βιολογική, φυσικοχημική οργάνωση και λειτουργία των οργανισμών σε σχέση με το περιβάλλον, αλλά και για την κοινωνικο-οικονομική διάσταση της φύσης. Στην εποχή μας, συνεπώς, η οικολογία προβάλλει αιτήματα, εκπέμπει μηνύματα και απαιτεί υποχρεώσεις και ευθύνες από:

- την πολιτική βούληση

- την κοινή γνώμη και

- τον εκπαιδευτικό κόσμο, αφού η οικολογική εκπαίδευση και η περιβαλλοντική αγωγή με το να διασυνδέει περιβαλλοντικά, κοινωνικά και πολιτισμικά το παιδί με τη φύση, μπορεί «να αλλάξει» τη δράση του και τη συμπεριφορά του, διαμορφώνοντας πολίτες με οικολογική συνείδηση και περιβαλλοντική ευθύνη, που είναι αύριο έτοιμοι να δράσουν ή να αντιδράσουν για τη διατήρηση και προστασία των ποιοτικών συνθηκών της ζωής τους.

Γι’ αυτό η οικολογία πέρα από:

- τη γνώση και κατανόηση των θεμελιακών και λειτουργικών αρχών και σχέσεων στη φύση,

- την εκτίμηση των επιδράσεων, συνεπειών και παραγόντων που προσδιορίζουν τη ρύπανση του περιβάλλοντος,

- τη συνειδητοποίηση της ανθρώπινης ευθύνης για τη διαμόρφωση και βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών που καθορίζουν το πλαίσιο της ποιότητας της ζωής μας,

οφείλει να είναι συνθήκη αναγκαία για κάθε αναπτυξιακή επιλογή και διαδικασία, που θα καταξιώνεται μέσα από την ορθολογική χρήση και διαχείριση των φυσικών πόρων και την αξιοποίηση των ήπιων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ηλιακή, αιολική, υδραυλική, βιομάζα κ.α.).

Εξάλλου, σήμερα, στις αναπτυγμένες κοινωνίες, ο καθαρά τεχνοκρατικός χαρακτήρας της ανάπτυξής τους οδήγησε στην καταστροφή του περιβάλλοντος, στον τυποποιημένο τρόπο ψυχαγωγίας, στην ανασφάλεια, στο άγχος, στην αλλοτρίωση, στην απανθρωποποίηση της συμπεριφοράς και στην αποξένωση του ανθρώπου. Η κρίση αυτή, τόσο στο περιβάλλον όσο και στις ανθρώπινες σχέσεις, απορρέει από την κυριαρχία του αλλοιωμένου εξωτερικού φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος (άσφαλτος-μπετόν-κυκλοφοριακή φρενίτιδα-νοθευμένες τροφές-μηχανοποιημένος ρυθμός καθημερινής ζωής-τεχνολογικός αυτοματισμός κ.α.) στα εσωτερικά στοιχεία των ιδιοτήτων και στάσεων της ψυχικής μας ιδιοσύστασης. Αποτέλεσμα είναι η διατάραξη της ανθρώπινης βιο-ψυχολογικής ισορροπίας, η αποδιοργάνωση του κοινωνικού ιστού, η καταστροφή της βιολογικής και διαλεκτικής σχέσης του ανθρώπου με τη φύση, η ανάπτυξη μονοδιάστατων τρόπων σκέψης, ο φόβος, η αποδοχή, η απομόνωση και η παθητικότητα.

Η θεώρηση όλων αυτών των προβλημάτων και φαινομένων της καθημερινής ζωής έχει ευαισθητοποιήσει ένα σύνολο ατόμων, φορέων και οργανισμών, που εναγώνια αναζητούν μέσα, χώρους και εξοπλισμούς δραστηριοποίησης, αθλητικά κέντρα, ψυχαγωγικά και πολιτιστικά στέκια, βιβλιοθήκες κ.α., τα οποία προωθούν την εμπιστοσύνη, αποκαθιστούν την ψυχική ισορροπία, διευκολύνουν την ουσιαστική ζεστή ανθρώπινη επικοινωνία και αξιοποιούν τη δημιουργική ικανότητα του ανθρώπου και τον ελεύθερο χρόνο του.

Ωστόσο, όπως προηγούμενα τονίσαμε, η εξέλιξη της επιστήμης συνοδεύτηκε από λεπτομερειακό κατατεμαχισμό των τομέων της, με περιορισμένο και σαφώς προσδιορισμένο γνωστικό αντικείμενο, που ίσως να ήταν και αναγκαιότητα για τη γνώση των φυσικών, χημικών και βιολογικών φαινομένων. Η τάση αυτή, που συνοδεύτηκε από σημαντικές γνωστικές προόδους, δεν κατάφερε τελικά να ερμηνεύσει ικανοποιητικά και συνολικά τη συγκρότηση του κόσμου. Αυτό που έγινε, ήταν η περιγραφή των φαινομένων και η τελείως αποσπασματική ερμηνεία τους. Γι’αυτό και σήμερα έχουν εμφανιστεί νέες προσεγγίσεις και τάσεις που αποδέχονται το όλον σαν μια νέα αυτόνομη αυθύπαρκτη οντότητα, η οποία δεν αποτελεί το άθροισμα των μερών του.

Η νέα αυτή ολιστική προσέγγιση στη γνώση προέρχεται βασικά από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η μελέτη και η διερεύνηση των πολύπλοκων περιβαλλοντικών προβλημάτων. Τα προβλήματα αυτά παρουσιάζουν την ιδιαίτερη δυσκολία να επεκτείνονται σε τεράστιες αποστάσεις από το χώρο που εκδηλώνονται και να επηρεάζουν πολύπλευρους τομείς της καθημερινής μας ζωής. Η οικολογία, λοιπόν, προέκυψε από την ολοκληρωμένη σφαιρική σύνδεση και σύνθεση των επιμέρους επιστημονικών τομέων και όχι από τη διάσπαση της επιστημονικής γνώσης, όπως έγινε με τις άλλες αυτόνομες επιστήμες.

Το πρόβλημα όμως για την οικολογία, που παραμένει και στις μέρες μας, είναι ο προσδιορισμός του περιεχομένου της. Έτσι, δεν αποτελεί λύση το να δεχτούμε ότι μελετά μόνο τα ανώτερα επίπεδα οργάνωσης της ζωής (βιοκοινότητες- οικοσυστήματα-πληθυσμοί κ.α.), γιατί, προτείνοντας λύσεις, οφείλει να λάβει υπόψη της στοιχεία από όλες τις φυσικές και κοινωνικές επιστήμες (Ιστορία, Αρχιτεκτονική, Μαθηματικά, Οικονομία, Κοινωνιολογία, Χημεία, Φυσική, Βιολογία, Τεχνολογία, Υγιεινή, Ψυχολογία κ.α.). Εκείνο λοιπόν που μπορούμε να δεχτούμε, είναι ότι η οικολογία αποτελεί σήμερα έναν πολυσύνθετο και πολυδιάστατο κλάδο διεπιστημονικής και πολυεπιστημονικής συνεργασίας, που θεμελιώνει τη στάση του ανθρώπου και της κοινωνίας απέναντι στο φυσικό και τεχνητό ή ανθρωπογενές περιβάλλον. Γι’αυτό και αμφισβητεί και ανασυνθέτει τους κατακερματισμένους στόχους και τις μονοδιάστατες προσεγγίσεις των άλλων επιστημών και προβάλλει ένα νέο οργανικό και λειτουργικό πρότυπο απεικόνισης της φύσης, ικανό να εμπνεύσει ακόμη και το σχεδιασμό της ανθρώπινης κοινωνίας.

Πηγή: Οικολογική και Περιβαλλοντική αγωγή - Αρτέμη Μ. Αθανασάκη

Δες και:

"Τελειώνει ο χρόνος για την σωτηρία του πλανήτη"