Συνθήκες Ελευθερίας

Αρχές Δημοκρατικού Πολιτεύματος

Το δημοκρατικό πολίτευμα χαρακτηρίζεται από τη διαλεκτική σχέση πλειοψηφίας – μειοψηφίας στην άσκηση της εξουσίας. Το κριτήριο της διαφοροποίησης μεταξύ πλειοψηφίας και μειοψηφίας είναι η δυνατότητα και το ποσοστό συμμετοχής στην άσκηση της εξουσίας, η πρόσβαση στη λήψη των αποφάσεων. Υπό την έννοια αυτή δεν υπάρχει μειοψηφία ή μειονότητα που να μην είναι πολιτική.
Σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα σχηματικά:

i. Η πλειοψηφία κυβερνά.
ii. Η μειοψηφία ελέγχει, ασκεί κριτική στην πλειοψηφία.
iii. Η πλειοψηφία προστατεύει τα δικαιώματα της μειοψηφίας, δηλαδή αποδέχεται τα δικαιώματα και διασφαλίζει την ύπαρξη και την έκφραση της μειοψηφίας.
iv. Η μειοψηφία αποδέχεται το πολιτικό σύστημα, δηλώνει πίστη και αφοσίωση σε αυτό και λειτουργεί στα πλαίσιά του.

Συνθήκες Ελευθερίας

Οι αξίες πρέπει να διεκδικούνται μέσα σε ένα περιβάλλον ασφάλειας, ισότητας και ελευθερίας (που συνδυαζόμενη με την ισότητα μας οδηγεί σε ένα καθεστώς ισοτιμίας).

Α. Ασφάλεια

Την ασφάλεια στην εσωτερική πολιτική σκηνή τη διασφαλίζει το κράτος. Άλλωστε, σύμφωνα με μία άποψη, η γένεση του κράτους στηρίζεται στην παροχή προστασίας προς τους πολίτες. Ωστόσο η ασφάλεια δεν είναι ικανή (αν και αναγκαία) συνθήκη για τη διεκδίκηση ή την απόλαυση των αξιών. Μερικές φορές μάλιστα, αν οι μηχανισμοί ασφαλείας είναι υπέρμετροι, υπάρχει κίνδυνος για την απόλαυση των ελευθεριών από τους πολίτες και εν τέλει για την ίδια τη δημοκρατία. Έχει παρατηρηθεί οτι όσο πιο αυταρχικό είναι το κράτος, τόσο πιο εκτεταμένοι είναι οι μηχανισμοί ασφαλείας.

Είναι επίσης κοινωνιολογικά αποδεδειγμένο ότι οι μηχανισμοί καταστολής δεν είναι εκείνοι που ουσιαστικά προσφέρουν την ασφάλεια. Αυτήν, το οργανωμένο σύνολο την επιτυγχάνει μέσω άλλων μηχανισμών, μεταξύ των οποίων σημαντικότερος είναι η κοινωνικοποίηση.

Β. Ισότητα

Η κρατούσα εντύπωση και σήμερα είναι ότι τα δημοκρατικά πολιτεύματα χαρακτηρίζονται από την ισότητα μεταξύ των πολιτών, υπό την έννοια των ίσων δικαιωμάτων. Πράγματι η ισότητα αποτέλεσε αντικείμενο διεκδίκησης των πολιτικών αγώνων ανά τους αιώνες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το σύνθημα της Γαλλικής Επανάστασης “liberte, egalite, fraternite”. Παράλληλα τα περισσότερα Συντάγματα την εξαγγέλουν ως αρχή τους.

Είναι όμως πράγματι έτσι; Για παράδειγμα, όλοι μπορούμε να προσπαθήσουμε να αποκτήσουμε στα πλαίσια του νόμου το οποιοδήποτε αγαθό χωρίς να μας απαγορεύσει ή να μας ελέγξει κανείς. Το ζήτημα που προκύπτει είναι αν μπορούμε να το αποκτήσουμε, αν έχουμε δηλαδή την οικονομική δυνατότητα.

Αυτή η συνήθης de facto ανισότητα δημιουργεί την ανάγκη διαφορετικής αντιμετώπισης της έννοιας της ισότητας και την μετουσίωση ή υποκατάσταση των πολιτικών ισότητας με πολιτικές ισοτιμίας. Η ισοτιμία στην ακραία της και αφηρημένη μορφή μπορεί στην πράξη να σημαίνει και υιοθέτηση πολιτκών ανισότητας. Στόχος της όμως είναι να λειτουργήσει εξισωτικά, αφού είναι γνωστό ότι η ισότητα μεταξύ των πολιτών μόνο θεωρητικά υφίσταται. Η έννοια της ισοτιμίας στην πράξη εμφανίζεται μέσω των πολιτικών ευκαιρών, πολιτικών που παρεμβαίνουν διορθωτικά υπέρ συγκεκριμένων ομάδων, όπως τα άτομα με ειδικές ανάγκες, οι μειονότητες, οι γυναίκες, κλπ.

Γ. Ελευθερία

Η έννοια και η κατάσταση της ελευθερίας υπήρξε η σημαντικότερη κινητήρια δύναμη των πολιτικών και απελευθερωτικών αγώνων. Το περιεχόμενό της είναι σύγχρονο, πάντα επίκαιρο και πολλαπλό. Ως ελευθερία μπορούμε να εννοήσουμε ή να ορίσουμε:

i. την έλλειψη περιορισμών. Αυτή είναι η πρώτη διάσταση με την οποία εμφανίζεται στην πολιτική ιστορία η έννοια και έγινε, φυσικά, αντικείμενο αυστηρής κριτικής. Όπως σκωπτικά αναφερόταν, σε κανέναν δεν απαγορευόταν να κοιμηθεί κάτω από τις γέφυρες (του Παρισιού).

ii. την ύπαρξη ευκαιριών, το να σου δίδεται το δικαίωμα να κάνεις κάτι, δηλαδή να έχεις το δικαίωμα τροφής, στέγασης, εργασίας, παιδείας. Όπως και πάλι σκωπτικά αναφέρθηκε, το δικαίωμα όχι μόνο να κοιμηθεί κανείς κάτω από μία γέφυρα αλλά και σε ένα πολυτελές σπίτι ή ξενοδοχείο.

iii. τη δυνατότητα δράσης, άσκησης, ικανοποίησης αυτού του δικαιώματος ή δυνατότητας. Πράγματι, όλοι έχουν το δικαίωμα θεωρητικά να κοιμηθούν στο πλέον πολυτελές ξενοδοχείο, να σπουδάσουν στο καλύτερο πανεπιστήμιο ή να τύχουν της περίθαλψης των καλύτερων γιατρών. Έχουν όμως τα οικονομικά μέσα να το πραγματοποιήσουν;

iv. τη δυνατότητα επιλογών, δηλαδή τη δυνατότητα ικανοποίησης του δικαιώματος μέσα από μία όσο το δυνατόν ευρύτερη κλίμακα επιλογών.

v. τη δυνατότητα απόλαυσης ή τη χαρά της απόλαυσης αυτών των δικαιωμάτων ή αυτών των επιλογών, κάτι που απορρέει από την όλη φιλοσοφία του πολιτικού συστήματος.

Πηγή: Ηλίας Ι. Κουσκουβέλης, Εισαγωγή στην Πολιτική Επιστήμη και τη Θεωρία της Πολιτικής, Εκδ. Παπαζήση.

Λουκρήτιος, Περί της φύσεως των πραγμάτων

Λέω πρώτον πως ο νους –που συχνά τον λέμε «λογικό»- όπου έχει την έδρα της η φρόνηση και η διακυβέρνηση της ζωής, είναι μέρος του ανθρώπινου σώματος, όχι λιγότερο απ’ ό,τι το χέρι και το πόδι καθώς και τα μάτια, που είναι μέρη ολάκερου του έμβιου όντος.

Ο νους και η ψυχή, λοιπόν, κρατιούνται σφιχτοδεμένα μεταξύ τους κι αποτελούν μια ενιαία φύση΄ όμως αυτό που ονομάζουμε «νου» και «λογικό» κυριαρχεί σ’ ολόκληρο το σώμα κι η έδρα του βρίσκεται στη μέση του στήθους. Από εδώ ξεπηδά ο φόβος κι ο τρόμος΄ κι η χαρά αυτό το μέρος χαϊδεύει. Εδώ λοιπόν βρίσκεται το πνεύμα και η σκέψη. Η υπόλοιπη ψυχή είναι μοιρασμένη σ’ ολόκληρο το κορμί και κινείται όπως της υπαγορεύει ο νους. Κι από μόνος του ο νους σκέφτεται για τον εαυτό του και χαίρεται για τον εαυτό του, όταν τίποτα δεν ταράσσει το σώμα ή την ψυχή. Και ακριβώς όπως δεν βασανίζεται ολόκληρο το κορμί μας όταν κεντρίζει ο πόνος το μάτι ή το κεφάλι μας, έτσι και ο νους μπορεί να υποφέρει ή να λάμπει από χαρά τη στιγμή που την υπόλοιπη ψυχή δεν την ταράσσει τίποτα το καινούριο. Όταν όμως ο νους ταράσσεται από δυνατό φόβο, βλέπουμε να τον συμμερίζεται ολόκληρη η ψυχή στα μέλη του σώματος, ν’ απλώνεται ιδρώτας και χλωμάδα παντού κι η γλώσσα να τραυλίζει, η φωνή να σβήνει, τα μάτια να θαμπώνουν, τ’ αυτιά να βουίζουν, τα μέλη να παραλύουν, και βλέπουμε ανθρώπους να καταρρέουν από τον τρόμο του νου. Από αυτό εύκολα καταλαβαίνει κανείς ότι η ψυχή είναι δεμένη με το νου΄ κι όταν δεχτεί από το νου ένα χτύπημα δυνατό, σπρώχνει κι αυτή με τη σειρά της και χτυπά το σώμα.

Ο ίδιος συλλογισμός μας δείχνει πως η φύση του νου και της ψυχής είναι σωματική. Τη βλέπουμε να δίνει ώθηση στα μέλη, να βγάζει το σώμα από τον ύπνο και ν’ αλλάζει την όψη μας, και να διευθύνει και να στρέφει ολόκληρο τον άνθρωπο – και το βλέπουμε πως τίποτα απ’ αυτά δεν μπορεί να γίνει χωρίς επαφή΄ και χωρίς υλικό σώμα δεν υπάρχει επαφή. Δεν πρέπει να τ’ ομολογήσουμε, λοιπόν, πως η σύσταση του νου και της ψυχής είναι σωματική;

Εξάλλου, το νιώθουμε πως ο νους γεννιέται, αναπτύσσεται και γερνάει μαζί με το σώμα. Όπως τα νήπια παραπατάνε με το αδύναμο και τρυφερό τους σώμα, έτσι κι η σκέψη τους είναι ασθενική΄ μετά, σαν δυναμώσει το κορμί τους ωριμάζοντας, μεγαλώνει κι η δύναμη του νου. Κι αργότερα, που το σώμα χτυπιέται από τη δύναμη του χρόνου και χαλαρώνουν οι δυνάμεις και παραλύουν τα μέλη, παραπατάει και το λογικό, παραληρεί η γλώσσα, παραπαίει το πνεύμα, όλα είναι λειψά και χάνονται στη στιγμή. Συνεπώς διαλύεται η φύση της ψυχής σαν καπνός στα ψηλά ρεύματα του ανέμου΄ αφού τη βλέπουμε να γεννιέται δεμένη με το σώμα, να μεγαλώνει μαζί του και, όπως έδειξα, να εξαντλείται μαζί του τσακισμένη από τα χρόνια.

Χώρια που, αν η φύση της ψυχής είναι αθάνατη και μπορεί να αισθάνεται απ’ τη στιγμή που θα χωριστεί από το σώμα μας, θα πρέπει τότε να την φανταστούμε προικισμένη με πέντε αισθήσεις. Με κανέναν άλλο τρόπο δεν μπορούμε να φανταστούμε ψυχές να περιφέρονται κάτω στον Αχέροντα. Γι’ αυτό και οι ζωγράφοι κι οι παλιοί συγγραφείς μάς τις παρουσίασαν έτσι τις ψυχές, εξοπλισμένες με αισθήσεις. Όμως ψυχή χωρισμένη από το σώμα, ούτε μάτια μπορεί να έχει ούτε μύτη ούτε και χέρι, μήτε γλώσσα μήτε αυτιά. Δεν μπορούν λοιπόν από μόνες τους οι ψυχές να έχουν αίσθηση ούτε να υπάρχουν.

* Λουκρήτιος, Περί της φύσεως των πραγμάτων III 94-97, 136-167,445-458,624-633 -Επίκουρος, Κείμενα ~ Πηγές της Επικούρειας Φιλοσοφίας και Τέχνης του Ζην, Επιμέλεια:Γ. Αβραμίδης, Θύραθεν Εκδόσεις.