Ο πολίτης, η πληροφορία και η πολιτική

Φωτογραφία: http://plus.maths.org/issue23/editorial/index.html

Η διάσταση της ενημέρωσης

Θα περίμενε κανείς, στην εποχή της 'παγκοσμιοποίησης', της οικονομικής, πολιτιστικής και κοινωνικής διεύρυνσης, ότι το ενδιαφέρον των πολιτών για τα κοινά, τόσο τα τοπικά όσο και τα διεθνή, μέσω και της πολλαπλής ενημέρωσης που παρέχουν τα ηλεκτρονικά μέσα, θα αυξάνεται. Όμως αντίθετα, είναι γενική η διαπίστωση της μείωσης του ενδιαφέροντος των πολιτών για τα κοινά, ακόμα και για το τι συμβαίνει στο στενά τοπικό τους περιβάλλον.

Όσο κι αν δείχνει στην αρχή αντιφατικό, φαίνεται ότι η ίδια η ύπαρξη μεγάλου αριθμού ΜΜΕ και η ταχύτητα της ροής των καθημερινών ειδήσεων περιορίζει την δυνατότητα διάκρισης και πρόσληψης της ουσιαστικής πληροφορίας, ενώ αυξάνει την εντύπωση ότι το άτομο είναι πρακτικά αδύναμο μπροστά στον κατακλυσμό των γεγονότων. Σε έναν μεγάλο βαθμό, και τουλάχιστον όσον αφορά στην ελληνική πραγματικότητα, η στόχευση των ΜΜΕ (συμβατικών αλλά και πολλών αντισυμβατικών - π.χ. blog) στο συναίσθημα έχει μόνον πρόσκαιρα αποτελέσματα, αφού διαρκεί μόνον για όσο διάστημα κάποιο γεγονός είναι στην επικαιρότητα και το τονίζει η δραματοποιημένη τηλεοπτική ή ραδιοφωνική μετάδοση. Μετά επέρχεται κορεσμός και λήθη. Όμως για προβλήματα στα οποία χρειάζεται συνειδητή συμμετοχή και εγρήγορση των πολιτών, ο πρόσκαιρος εντυπωσιασμός, ο κορεσμός και η λήθη, μπορούν να έχουν τραγικές συνέπειες (το παράδειγμα των πυρκαϊών του 2007).

Είναι γεγονός ότι επιστημονικές πληροφορίες, απόψεις ή μελέτες (που συνήθως είναι και οι μόνες που μπορούν αξιόπιστα και έγκαιρα να αναδείξουν τα προβλήματα και τις πιθανές τους λύσεις, ακόμη και για μικρά και εύκολα αντιμετωπίσιμα ζητήματα) έχουν περιορισμένη δημοσιότητα, επειδή έχουν μικρή εμβέλεια και δεν είναι εύκολα καταληπτές απ' το κοινωνικό σύνολο. Το κοινό πληροφορείται περισσότερα για αξιοπερίεργες επιστημονικές απόψεις και για τεχνολογικά gadget με τη μορφή ειδήσεων, παρά για λύσεις σε καθημερινά του προβλήματα με τη μορφή άμεσων τεχνικών ή οργανωτικών προτάσεων, πράγμα που συντείνει στην παγίωση της θέσης του ως θεατή και καταναλωτή ειδήσεων.

Η ελληνική πολιτεία παρουσιάζει μεγάλη δυσκολία στην προσαρμογή της στους σύγχρονους τρόπους ενημέρωσης, παραγωγής και διάχυσης έγκυρης και εύληπτης ηλεκτρονικής πληροφορίας. Έτσι, π.χ. ενώ η ίδια αποτελεί την κύρια πηγή πρωτογενών πληροφοριών για τον ελληνικό χώρο, η ποσότητα και η ποιότητα της πληροφορίας που διαχέεται από αυτήν προς το, είτε γενικό είτε εξειδικευμένο, ελληνικό κοινό είναι εξαιρετικά χαμηλή. Έτσι, ακόμα και αυτοί που έχουν τη δυνατότητα ή τη θέληση να ασχοληθούν με τα αντικειμενικά δεδομένα, βλέπουν ότι βρίσκονται σε ένα σχεδόν έρημο τοπίο, όσον αφορά την ύπαρξη πρωτογενών πληροφοριών για θέματα δημόσιου ενδιαφέροντος.

Η χωρική διάσταση

Tα περισσότερα προβλήματα της καθημερινότητας έχουν μια σημαντική χωρική συνιστώσα (π.χ. το τάδε σημείο στην Εθνική Οδό είναι καρμανιόλα, ο δείνα δήμος της Αττικής έχει αυξημένη εγκληματικότητα, οι κάτοικοι του Γραμματικού αντιτίθενται στη δημιουργία χωματερής, ξανακάηκαν οι καμένες το 1996 περιοχές της Πεντέλης, πλημμύρισε το δέλτα του Έβρου κ.λ.π.). Ο καθορισμός μιας "τοπικότητας" μικρού σχετικά μεγέθους, ενός σχετικά στενού κοινού περιβάλλοντος, γνωστού και προσιτού στους πολίτες και όχι τόσο παγκοσμιοποιημένου, μπορεί να ενισχύσει τη βεβαιότητα τους ότι μπορούν να επηρεάσουν τα πράγματα σ' αυτό το περιβάλλον.

Η ύπαρξη και η ελεύθερη διακίνηση πρωτογενών χωρικών πληροφοριών στη σύγχρονη κοινωνία συμβάλλει στην κατανόηση και την αντιμετώπιση των προβλημάτων της πόλεως, με τη στενή και την ευρύτερη έννοια. Παράλληλα, οι δυνατότητες που δίνουν οι νέες τεχνολογίες του διαδικτύου, και ιδιαίτερα του Σημασιολογικού Ιστού (Semantic Web, Web 2.0 κ.λ.π.) στην οργάνωση και διάχυση της δημόσιας πληροφορίας μπορούν να αξιοποιηθούν μόνον αν υπάρχουν ελεύθερα διαθέσιμες και αξιόπιστες πρωτογενείς πληροφορίες.

Μερικά παραδείγματα τέτοιων πληροφοριών που αφορούν δημόσια πράγματα της ελληνικής πολιτείας:

* Όρια δήμων, κοινοτήτων, νομών, περιφερειών.
* Όρια πολεοδομιών.
* Όρια δασαρχείων.
* Όρια δρυμών και δασών
* Καμένες και αναδασωτέες περιοχές.
* Περιοχές χωματερών.
* Θέσεις εγκατάστασης κεραιών κινητών επικοινωνιών.

Θα μπορούσαν να προστεθούν αρκετά ακόμη. Το δημόσιο ενδιαφέρον για τέτοιες πληροφορίες είναι μεγάλο, η τεχνολογία για τη συλλογή και τη διασπορά τους ώριμη, αλλά και η ανάγκη επιτακτική (π.χ. δασικές πυρκαϊές και καταπατήσεις δασών, πολεοδομικές παραβάσεις, μόλυνση του περιβάλλοντος με τοξικά απόβλητα). Όμως σχεδόν καμμία από τις παραπάνω πληροφορίες δεν διατίθεται ελεύθερα και ηλεκτρονικά από την πολιτεία, αν και οι πληροφορίες αυτές υπάρχουν (ή θα έπρεπε) σε οργανισμούς της που χρηματοδοτούνται από τον κρατικό προϋπολογισμό (δηλ. τα χρήματα των φορολογουμένων), το δε κόστος της ηλεκτρονικής τους διάθεσης από την πολιτεία είναι μηδαμινό.

Οι πληροφορίες αυτές δεν μπορούν να δημιουργηθούν από τον καθένα. Για παράδειγμα:

* Δεν μπορεί όποιος το επιθυμεί να ορίσει κατά προσέγγιση τα διοικητικά όρια των δήμων του Καποδίστρια πάνω στο χάρτη, γιατί ορίζονται με νόμο. Όμως δεν υπάρχει λεκτική διατύπωση στο νόμο (ούτε είναι δυνατόν να υπάρξει) που να τα περιγράφει με ικανή ακρίβεια για σύγχρονη πρακτική χρήση. Το κόστος αγοράς τους από τον ΟΚΧΕ (Οργανισμό Κτηματολογίου και Χαρτογραφήσεων Ελλάδας) είναι 1450€, αλλά ή ακρίβεια των στοιχείων δεν είναι επαρκής (π.χ. δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστούν απ' αυτά οι δρόμοι που αποτελούν τα όρια των δήμων μέσα στις πόλεις).
* Για τα θέματα των πυρκαϊών είναι υπεύθυνη η πολιτεία και τα εντεταλμένα όργανά της, ανακριτικά, εποπτικά κ.λ.π. Το αν μια περιοχή έχει καεί ή όχι οφείλει να το καταγράφει λεπτομερώς,να το δημοσιοποιεί εγκαίρως και να το πιστοποιεί η πολιτεία, κι όχι οι μάρτυρες στα δικαστήρια.
* Η πληροφορία για τα όρια των δασών και τα διοικητικά όρια της ευθύνης των δασαρχείων των πολεοδομιών κλπ προέρχεται από κάποια νομοθετική/διοικητική πράξη, όμως η εποπτική της μορφή, ο αξιοποιήσιμος απ' τον πολίτη και τις σύγχρονες τεχνολογίες του διαδικτύου ηλεκτρονικός χάρτης, που πληροφορεί ουσιαστικά και με ικανή ακρίβεια τον πολίτη, δεν διατίθεται.

Αποτέλεσμα της λανθασμένης αντίληψης που επικρατεί στη δημόσια διοίκηση είναι να θεωρείται η λεπτομερής πληροφορία ιδιοκτησία και προνόμιο του κράτους ή των υπαλλήλων του. Έτσι το επίπεδο της πρωτογενούς γεωγραφικής πληροφορίας που διακινείται ελεύθερα ηλεκτρονικά στην Ελλάδα είναι πρακτικά μηδενικό.

Το δικαίωμα στην πληροφόρηση

Τι ορίζει το Σύνταγμα:

MEPOΣ ΔEYTEPO - Aτομικά και κοινωνικά δικαιώματα
**'Αρθρο 5A - (Δικαίωμα στην πληροφόρηση)

1. Καθένας έχει δικαίωμα στην πληροφόρηση, όπως νόμος ορίζει. Περιορισμοί στο δικαίωμα αυτό είναι δυνατόν να επιβληθούν με νόμο μόνο εφόσον είναι απολύτως αναγκαίοι και δικαιολογούνται για λόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέμησης του εγκλήματος ή προστασίας δικαιωμάτων και συμφερόντων τρίτων.
2. Καθένας έχει δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσής τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους, τηρουμένων πάντοτε των εγγυήσεων των άρθρων 9, 9Α και 19.

Χωρίς πολλά λόγια, είναι μεταξύ άλλων υποχρέωση του κράτους να παράγει να ανταλλάσσει και να διακινεί με ηλεκτρονική μορφή πρωτογενείς πληροφορίες για τη χώρα. Για την δημιουργία και την απόκτηση των περισσοτέρων απ' αυτές τις πρωτογενείς πληροφορίες ο Έλληνας πολίτης έχει ήδη πληρώσει μέσω της φορολόγησής του. Η ελεύθερη πρόσβαση σε τέτοιες πληροφορίες επηρεάζει σημαντικά τη ζωή του αφού του δίνει τη δυνατότητα να αντιλαμβάνεται και να ελέγχει τα ιδιωτικά και δημόσια πράγματα και τις αποφάσεις που τον αφορούν. Αντίθετα, η έλλειψη της ελεύθερης πρόσβασης σ' αυτές του στερεί το συνταγματικό δικαίωμα της πληροφόρησης με σύγχρονο τρόπο, τον κάνει αρνητικό σε θέματα στα οποία επιβάλλεται να λαμβάνονται άμεσες αποφάσεις για το κοινό συμφέρον, όπως π.χ. η δημιουργία χώρων διαχείρισης αποβλήτων ή υπολειμμάτων, ή τον εξαναγκάζει να σπαταλά επί πλέον χρόνο και χρήμα, πληρώνοντας δηλαδή διπλά, για να αποκτήσει πληροφορίες που κανείς άλλος δεν μπορεί να του παράσχει.

Η στάση μας, και η πολιτική

Έχω την πεποίθηση ότι, η βελτίωση της αντίληψης που έχει ο πολίτης για τα προβλήματα της περιοχής που ζει, δηλαδή του τόπου, του πλήθους και του μεγέθους τους, μπορεί να συμβάλλει στον επαναπροσδιορισμό της στάσης του απέναντί τους, προς μια κατεύθυνση μεγαλύτερης συμμετοχής, συναίνεσης και καλύτερου ελέγχου.

Με περισσότερη αξιόπιστη γνώση, που διαχέεται υπεύθυνα από την πολιτεία, τους οργανισμούς της, τα πανεπιστήμια κ.ά., μεγαλύτερη συμμετοχή και καλύτερο δημοκρατικό έλεγχο, εξασφαλίζεται ένας πιο εμπεριστατωμένος και πιο ποιοτικός διάλογος μέσα στην κοινωνία, και ανακτά την αμεσότητά της η πολιτική, αφήνοντας λιγότερο χώρο στα εκφυλιστικά φαινόμενα που δημιουργούνται όταν ο πολίτης είναι απλός θεατής και καταναλωτής ειδήσεων.

Πηγή: Τήλαφος