Αποσπάσματα από το κείμενο του Γ. Οικονόμου με τίτλο "Πλάτων και Καστοριάδης - Η συγκάλυψη και η ανάδειξη της Δημοκρατίας", που αυτούσιο μπορείτε να βρείτε εδώ: http://www.costis.org/x/caΗ ταύτιση του πολιτικού με τον επιστήμονα, η οποία συνιστά και το κύριο σημείο του Πολιτικού του Πλάτωνος, είναι καθαρή πλατωνική εφεύρεση και σοφιστεία, κατά τον Καστοριάδη (σ. 57, 156). Η πολιτική ικανότητα, κατά τον Πλάτωνα, αποκτάται μόνο από τον "επιστήμονα", και μόνο η "επιστήμη" ορίζει τον πολιτικό και την πολιτική (292b). Η "επιστήμη" αυτή της πολιτικής δεν μπορεί ν' αποκτηθεί από τους πολλούς, από το πλήθος, αλλά είναι ίδιον των ολίγων, και μάλιστα του ενός, του βασιλικού ανδρός. Η άποψη αυτή του Πλάτωνος δεν συναντάται πουθενά αλλού στην ελληνική γραμματεία και συγκαλύπτει τον πραγματικό χαρακτήρα της πολιτικής: τον συμβατικό και μη προβλέψιμο χαρακτήρα των πολιτικών αποφάσεων, τον μη υπαγόμενο σε νόμους, κανονικότητες και σταθερότητες, με τις αντιπαλότητες και τις αντιθέσεις, με τους ανταγωνισμούς και τα αθέμιτα μέσα. Μετατοπίζει την πολιτική από το πραγματικό στον θεωρητικό και ιδεατό χώρο, συγκαλύπτοντας ταυτοχρόνως και την πραγματική αντίληψη των Ελλήνων περί πολιτικής, η οποία αναφέρεται σε κάποια γνώση και δεξιότητα, πρακτική και εμπειρική. Η αντίληψη αυτή χαρακτηρίζει την πολιτική των υπαρκτών πόλεων, καθώς και πολυάριθμα κείμενα άλλων συγγραφέων, όπως του Ηρόδοτου, του Θουκυδίδη, των Τραγικών, του Ισοκράτους, του Δημοσθένους, κ.α. Ιδιαιτέρως στη δημοκρατία η πολιτική είναι η ελεύθερη διαμάχη των δοξών, η ελεύθερη συζήτηση στην εκκλησία του δήμου, και η ψηφοφορία από όλους τους πολίτες για την τελική απόφαση (βούλευσις). Για τη δημοκρατική αντίληψη δεν υπάρχει "επιστήμη" της πολιτικής - ούτε μπορεί να υπάρξει εξάλλου - παρά μόνο δόξα, και δια τούτο μέριμνα, σκοπός και ορισμός της δημοκρατίας είναι η συμμετοχή όλων των πολιτών στη διαμόρφωση και τη λήψη των αποφάσεων, που σημαίνει ότι όλοι θεωρούνται ισότιμοι πολιτικώς. Αυτό εκφράζεται εμπράκτως και με τη συμμετοχή στην εξουσία, την πραγματική δυνατότητα συμμετοχής όλων των πολιτών σε όλες τις μορφές της ρητής εξουσίας. Η πολιτική ικανότητα αποκτάται στη δημοκρατία ένεκα και μέσω της τριβής με τα πολιτικά πράγματα, με τις ελεύθερες συζητήσεις, με την πραγματική συμμετοχή στην πολιτική ζωή και στην εξουσία, και μέσω αυτών αποκτάται η πραγματική πολιτική παιδεία, η πραγματική γνώση των πολιτικών πραγμάτων και του τρόπου λειτουργείας της κοινωνίας και της εξουσίας.
Η πολιτική, για τον Καστοριάδη, είναι η συνειδητή, κριτική και αυτοκριτική, έλλογη συλλογική δραστηριότητα και αμφισβήτηση, που αφορά τη θέσμιση της κοινωνίας ως σύνολο ή ως μέρος, δηλαδή δραστηριότητα κατά την οποία τίθεται υπό αμφισβήτηση η συνολική ή μερική θέσμιση της κοινωνίας. Η πολιτική υπ' αυτήν την έννοια αναδύεται από τη στιγμή που τίθεται η ερώτηση περί της ισχύος των θεσμών, δηλαδή εάν και γιατί οι θεσμοί είναι δίκαιοι: "Είναι οι νόμοι μας δίκαιοι; είναι το Σύνταγμά μας δίκαιο; Είναι καλό; Καλό εν σχέσει με τι; Δίκαιο εν σχέσει με τι; Από αυτές τις διαρκώς ανοικτές ερωτήσεις συγκροτείται το αντικείμενο της αληθούς πολιτικής, η οποία συνεπώς πρϋποθέτει την αμφισβήτηση των υπαρχόντων θεσμών - ακόμη και αν πρόκειται για την αποδοχή τους συνολικώς ή μερικώς. Δια της πολιτικής, υπ' αυτήν την έννοια, ο άνθρωπος αμφισβητεί, και ενδεχομένως μετασχηματίζει, τον τρόπο του είναι του και το είναι του ως κοινωνικού ανθρώπου.
Η πολιτική υπ' αυτή την έννοια εξαρτάται και απαιτεί τη συνειδητή εκλογή, ευθύνη και δράση των ανθρώπων. Το αντικείμενο της πολιτικής ορίζεται ως η δημιουργία θεσμών, οι οποίοι, εσωτερικευόμενοι από τους ανθρώπους, επιτρέπουν και διευκολύνουν την ατομική τους αυτονομία και τη δυνατότητα της πραγματικής συμμετοχής τους σε κάθε ρητή εξουσία που υπάρχει εντός της κοινωνίας. Το αντικείμενο δηλαδή της πολιτικής είναι η ελευθερία, η ατομική και η συλλογική αυτονομία, και όχι η ευδαιμονία του Πλάτωνος και του Αριστοτέλους ούτε η ευτυχία, όπως διατείνονται τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, φασιστικά και κομμουνιστικά.
Ο μετασχηματισμός αυτός των θεσμών οδηγεί προς τη δημοκρατία, η οποία είναι το πολίτευμα της ρητής και διαυγασμένης συλλογικής αυτοθέσμισης. Δημοκρατία σημαίνει κράτος του δήμου, πραγματική κυριαρχία του δήμου, σημαίνει την πραγματική άμεση συμμετοχή των ανθρώπων στην εξουσία, υπό όλες τις μορφές της, και την άμεση συμμετοχή στη συζήτηση και στη λήψη των αποφάσεων, πράγμα που αποκλείει την μεταβίβαση εξουσιών σε αντιπροσώπους.
Η αντίληψη αλλά και η πρακτική αυτή βρίσκεται στην αρχαία δημοκρατία, τα βασικά χαρακτηριστικά της οποίας μπορούν να συνοψισθούν ως εξής: ο δήμος είναι η κύρια πηγή όλων των εξουσιών και δεν αναγνωρίζει άλλη πηγή και αιτία της κοινωνικής θεσμίσεως και του νόμου (ἔδοξε τῇ βουλῇ καὶ τῷ δήμῳ). Αυτό σημαίνει πραγματική συμμετοχή σε όλες τις μορφές της εξουσίας, δικαστική, νομοθετική, εκτελεστική. Η συμμετοχή αυτή επιτυγχάνεται δια της κληρώσεως η οποία είναι η ειδοποιός διαφορά της δημοκρατίας. Όλοι οι πολίτες ορίζονται δικαστές, βουλευτές και άρχοντες δια της κληρώσεως. Οι άρχοντες για τους οποίους απατούνται ειδικές γνώσεις και ικανότητες (στραγηγοί, ταμίαι κλπ.) εκλέγονται δια χειροτονίας στην εκκλησία του δήμου. Όλοι οι άρχοντες υφίστανται διαρκή έλεγχο (δοκιμασία, εύθυνα), δίνουν λόγο και λογαριασμό για τις πράξεις του (λόγον διδόναι) και είναι ανά πάσα στιγμή ανακλητοί, η δε θητεία τους είναι ετήσια. Η κοινωνική ζωή ρυθμίζεται από κανόνες γενικής ισχύος, οι οποίοι συζητούνται και νομοθετούνται άμεσα από την κοινότητα, υφίσταται δηλαδή η κυριαρχία του γραπτού νόμου. Δεν υπάρχουν ιεραρχίες ούτε κράτος με τη σημερινή έννοια, ως μηχανισμός εξουσίας χωριστός από το σώμα των πολιτών και επί των πολιτών. Δεν υπάρχουν οι δήθεν ειδικοί της πολιτικής, οι επιστήμονες του Πλάτωνος, δεν υπάρχει επιστήμη της πολιτικής αλλά διαμάχη των δοξών. Όλες οι γνώμες μετρούν εξίσου, εξού και η πολιτική ισότης. Υπάρχει ένας ανοικτός δημόσιος χώρος, ο οποίος δεν είναι ιδιοκτησία κανενός. Εντός κυκλοφορούν και συζητούνται όλες οι σημαντικές πληροφορίες και λαμβάνονται άμεσα όλες οι σημαντικές αποφάσεις από τον δήμο.Όλα αυτά τα στοιχεία, δηλαδή το νόημα της δημοκρατίας, έχουν συγκαλυφθεί επί πολλούς αιώνες. Ακόμη και σήμερα αυτό που κυριαρχεί είναι η συγκάλυψη της ικανότητας των ανθρώπων να αυτοκυβερνηθούν. Τηρουμένων των αναλογιών, και σήμερα υπάρχει η συγκάλυψη της δημοκρατίας, και σήμερα υπάρχει η διαστρέβλωση των πολιτκών προβλημάτων, διότι οι αναλύσεις περιστρέφονται γύρω από το ποιό κόμμα είναι ικανό να κυβερνήσει, ποιος πολιτικός αρχηγός είναι πιο ικανός ή ποιο κομματικό πρόγραμμα είναι καλύτερο για να ψηφισθεί στις επόμενες εκλογές, τι αναθεωρήσεις - δευτερεύουσες πάντα - πρέπει να γίνουν στο συνταγμα, η οικονομική προτεραιότητα, κλπ. Οι κυρίαρχες δυνάμεις του πολιτικού παιχνιδιού, οι επαγγελματίες πολιτικοί και τα κόμματα προσπαθούν να πείθουν τον κόσμο - και το έχουν καταφέρει - ότι ο ίδιος είναι ανικανος να αυτοκυβερνηθεί και, συνεπώς, αυτά είναι τα μόνα ικανά να κυβερνούν και αυτός είναι μόνο ικανός να υπακούει. Συγκαλύπτεται δηλαδή το νόημα της πολιτικής με την αρχαιοελληνική και καστοριαδική έννοια, η ικανότητα των ανθρώπων να αυτοκυβερνηθούν, καθώς επίσης και το γνησίως πολιτικό πρόβλημα, που είναι το πώς οι άνθρωποι θα γίνουν ικανοί να αυτοκυβερνηθούν.
...
Εδώ ακριβώς έγκειται η πρωτότυπη συμβολή του Καστοριάδη και η πολιτική προσφορά του: η επανατοποθέτηση της δημοκρατίας, της άμεσης δημοκρατίας, στο επίκεντρο της πολιτικής συζήτησης και η στενά συνδεδεμένη με αυτήν, κριτική της αντιπροσώπευσης. Οι μοντέρνοι και οι σύγχρονοι πολιτικοί στοχαστές την αγνοούν σκανδαλωδώς, εγκλωβισμένοι στις φιλελεύθερες, μαρξιστικές και σοσιαλδημοκρατικές αυταπάτες και δεν ασχολούνται ποτέ με τη "μεταφυσική" της αντιπροσώπευσης.
Η "αντιπροσώπευση" είναι, κατά τον Καστοριάδη, και στη θεωρία και στην πράξη, αλλοτρίωση της κυριαρχίας (η αλλοτρίωση εννοείται υπό την νομική έννοια του όρου: μεταβίβαση ιδιοκτησίας), μεταβίβαση δηλαδή κυριαρχίας από τους "αντιπροσωπευομένους" προς τους "αντιπροσώπους". Η αντιπροσώπευση δημιουργεί μια "διαίρεση της πολιτικής εργασίας", διαίρεση σε κυριάρχους και κυριαρχούμενους, σε εξουσιάζοντες και εκτελεστές, που επιτυγχάνεται και με τις εκλογές. Πράγμα το οποίο ήξεραν πολύ καλά οι αρχαίοι και γ' αυτό θεωρούσαν τις εκλογές χαρακτηριστικό της αριστοκρατίας και της ολιγαρχίας και την κλήρωση χαρακτηριστικό της δημοκρατίας, όπως επισημαίνει ο Αριστοτέλης. Η κυρίαρχη, εξάλλου, σήμερα ιδέα ότι υπάρχουν "ειδικοί" της πολιτικής, δηλαδή "ειδικοί" του καθολικού και τεχνικοί της ολότητας, "χλευάζει την ίδια την ιδέα της δημοκρατίας". Εκτός αυτού η πραγματική εξουσία δεν ανήκει στους εκλεγόμενους τριακόσιους ή τετρακόσιους βουλευτές, τους δήθεν αντιπροσώπους της λαϊκής βούλησης, αλλά στα κόμματα και κυρίως στο εκάστοτε πλειοψηφούν που γίνεται έτσι ο κύριος διαχειριστής της εξουσίας. Πίσω δε από τα κόμματα βρίσκονται οι πραγματικοί κάτοχοι της εξουσίας, τα τεράστια οικονομικά συμφέροντα, τα "διαπλεκόμενα" σύμφωνα με την ορολογία του συρμού, οι υπερεθνικοί οργανισμοί και η λογική της οικονομικής αγοράς, οι κάτοχοι των ισχυρότατων mass media και της ηλεκτρονικής πληροφορικής.
No comments:
Post a Comment