2 Φεβρουαρίου - Παγκόσμια Ημέρα Υγροτόπων

Άποψη της Κερκίνης (...)

Καρπαδάκης Κώστας (2001) - Υγρότοποι της Ελλάδας - (Αξίες-Κίνδυνοι-Προστασία)

Ορισμοί

Γενικά δεν υπάρχει ένας συνολικά αποδεκτός ορισμός των υγροτόπων από τους περισσότερους ερευνητές. Αυτό είναι αναμενόμενο γιατί οι τρόποι που ορίζουμε και κατηγοριοποιούμε τα πράγματα είναι καθαρά ανθρωπογενείς και κατά συνέπεια πάντα είναι ατελείς όταν εφαρμόζονται σε πολυδιάστατα και δυναμικά συστήματα όπως αυτά στο φυσικό περιβάλλον.

Σε γενικές γραμμές, θεωρούνται υγρότοποι, περιοχές με συγκεντρώσεις νερού, είτε μόνιμες, είτε εποχιακές, κάτι ενδιάμεσο μεταξύ χερσαίων και υδάτινων συστημάτων. Έτσι, σταχυολογώντας από τη μεγάλη ποικιλία τέτοιων συγκεντρώσεων νερού στη φύση, θεωρούνται υγρότοποι τα δέλτα των ποταμών, οι λιμνοθάλασσες, τα έλη, οι ρηχές λίμνες, οι αλυκές, τα υγρολίβαδα, οι όχθες των ποταμών, οι παραλίες λιμνών, κλπ.

Παραθέτουμε αυτούσιο τον ορισμό των υγροτόπων από τη συνθήκη Ramsar:

«Υγρότοποι είναι φυσικές ή τεχνητές περιοχές αποτελούμενες από έλη γενικώς, από μη αποκλειστικώς ομβροδίαιτα έλη με τυρφώδες υπόστρωμα από τυρφώδεις γαίες, ή από νερό. Οι περιοχές αυτές είναι μονίμως ή προσωρινώς κατακλυζόμενες με νερό, το οποίο είναι στάσιμο ή ρέον, γλυκό, υφάλμυρο ή αλμυρό. Οι περιοχές αυτές επίσης περιλαμβάνουν και εκείνες που καλύπτονται με θαλασσινό νερό, το βάθος του οποίου κατά την αμπώτιδα δεν υπερβαίνει τα 6 μέτρα (Αρθρο 1). Στους υγρότοπους μπορεί να περιλαμβάνονται και οι παρόχθιες ή παράκτιες ζώνες που γειτονεύουν με υγρότοπους ή με νησιά ή με θαλάσσιες υδατοσυλλογές και που είναι βαθύτερες μεν από 6 μέτρα κατά την αμπώτιδα, αλλά βρίσκονται μέσα στα όρια του υγροτόπου όπως αυτός καθορίζεται παραπάνω (Αρθρο 2) (Γεράκης Π.Α.-Τσιούρης Σ.Ε., 1991: 11)

Ψαροκαλύβα στο Διβάρι Αμβρακικού

Οι υγρότοποι της Ελλάδας

Στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί περισσότεροι από 400 μικροί και μεγάλοι υγρότοποι, συνολικού εμβαδού πάνω από 2.000.000 στρέμματα. Πολλοί από αυτούς αποτελούν μεγάλα συστήματα μικρότερων υγροτόπων, όπως τα Δέλτα Αξιού-Αλιάκμονα, Νέστου και Έβρου και οι λιμνοθάλασσες Μεσολογγίου και Αμβρακικού. Πριν από δύο γενιές η Ελλάδα είχε τριπλάσια έκταση υγροτόπων (http://www.ekby.gr/ekby/el/Greek_Wetlands_main_el.html).

Το 1991, το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων, γνωστό ως ΕΚΒΥ, ξεκίνησε την απογραφή των ελληνικών υγροτόπων που ολοκληρώθηκε το 1994 και εκδόθηκε σε βιβλίο με τον τίτλο «Απογραφή Ελληνικών Υγροτόπων ως φυσικών πόρων: Πρώτη προσέγγιση». Σ΄ αυτό το βιβλίο περιλαμβάνονται 378 καταχωρήσεις και περιγράφονται οι υγρότοποι με διάφορα φυσικά και τεχνικά χαρακτηριστικά, αξίες, χρήσεις, κίνδυνοι και καθεστώς προστασίας. Οι έρευνες συνεχίζονται σε συνεργασία με ξένους επιστήμονες (πρωτοβουλία MedWet) και από το 1999 έχει ξεκινήσει μια προσπάθεια ηλεκτρονικής καταγραφής των υγροτόπων και καταχώρησής τους στην ηλεκτρονική βάση δεδομένων MedWet (Φυτώκα Ε., 2000: 6-7).

Παρακάτω αναφέρουμε μόνο τους 11 μεγαλύτερους και προστατευόμενους από την συνθήκη Ramsar υγρότοπους της Ελλάδας:

· Δέλτα του Έβρου
· Λίμνη Μητρικού και σύμπλεγμα λιμνών
· Λίμνη Βιστωνίδα-Πόρτο Λάγος
· Δέλτα Νέστου
· Τεχνητή λίμνη Κερκίνης
· Λίμνες Κορώνεια και Βόλβη
· Δέλτα ποταμών Αξιού, Λουδία, Αλιάκμονα, Αλυκή Κίτρους
· Λίμνη Μικρή Πρέσπα (επίσης και Εθνικός Δρυμός)
· Αμβρακικός κόλπος
· Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου
· Λιμνοθάλασσα Κοτύχι και δάσος Στροφυλιάς

Υγρότοπος με φθινοπωρινά χρώματα

Λειτουργίες και Αξίες των Υγροτόπων

Κατά τους Γεράκη Π.Α.-Τσιούρη Σ.Ε. (1991: 29-43), οι υγρότοποι επιτελούν διάφορες λειτουργίες και από αυτές απορρέουν οι διάφορες αξίες (αν και κατά κανόνα ανθρωποκεντρικές) που αποδίδουμε σε αυτούς:

Οι ανθρώπινες κοινωνίες αναπτύσσονται σχεδόν πάντα κοντά σε περιοχές με υδάτινες συγκεντρώσεις. Όσον αφορά τους υγρότοπους, αυτοί, αν και αποτελούσαν σημαντική πηγή τροφής (κυνήγι, ψάρεμα, κλπ), γενικά, θεωρούνταν τόποι ανοίκειοι, γεμάτοι προκαταλήψεις (στοιχειωμένα μέρη) και κινδύνους (ελονοσία, κίνδυνοι πνιγμών στον βούρκο, κλπ), με λίγα λόγια θεωρούνταν άχρηστοι και επικίνδυνοι. Αυτό οδήγησε στην χωρίς ενδοιασμούς αποξήρανση των περισσοτέρων, με την προοπτική να μετατραπούν σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις για τους ακτήμονες και τους πρόσφυγες του 1922 και στην κατά συνέπεια δραματική συρρίκνωσή τους. (Γεράκης Π.Α.-Τσιούρης Σ.Ε., 1991: 55)

Αρκετά μετά το Β΄ παγκόσμιο πόλεμο και κάτω από την επικείμενη απειλή οικολογικών καταστροφών άρχισε να γίνεται κατανοητή η πολυδιάστατη σημασία των υγροτόπων στις ευαίσθητες οικολογικές ισορροπίες και άρχισε να αλλάζει και η στάση απέναντί τους, τόσο από τους κατοίκους των πόλεων, όσο και από τους ντόπιους.

Κοπάδι αργυροτσικνιάδων (είδος ερωδιού)

Μετά από πολυετείς έρευνες διαπιστώθηκαν οι παρακάτω λειτουργίες των υγροτόπων:

Εμπλουτισμός των υπόγειων νερών

Εφόσον το έδαφος το επιτρέπει, τα συγκεντρωμένα νερά σε έναν υγρότοπο σιγά-σιγά διεισδύουν στο υπέδαφος και εμπλουτίζουν τους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες. Το πόσο σημαντική είναι αυτή η λειτουργία έχει φανεί από τις αποξηράνεις της λίμνης Κάρλας και των Τεναγών των Φιλίππων που φτώχυναν δραματικά τους υπόγειους υδροφορείς.

Τροποποίηση πλημμυρικών φαινομένων - Παγίδευση ιζημάτων

Οι υγρότοποι λειτουργούν σαν αποθήκες νερού και μπορούν να μειώνουν έτσι την ένταση των πλημμυρικών φαινομένων λόγω κατακράτησης μέρους του νερού των πλημμυρών, μείωσης της ροής του από την υπάρχουσα βλάστηση και διοχέτευσής του προς τους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες.

Υλικά σωματίδια που παρασύρονται από τα νερά της βροχής εναποτίθενται στους πυθμένες των υγροτόπων σαν ιλύς.

Απορρόφηση Διοξειδίου του Άνθρακα

Γενικά τα υδάτινα συστήματα και κατά συνέπεια και οι υγρότοποι είναι οι σπουδαιότεροι ρυθμιστές της περιεκτικότητας της ατμόσφαιρας σε διοξείδιο του άνθρακα. Μέρος αυτού δεσμεύεται από τους υδρόβιους αυτότροφους οργανισμούς και από τα ιζήματα.

Κοπάδι από φλαμίγκο

Αποθήκευση και ελευθέρωση θερμότητας

Πάλι, όπως όλα τα υδάτινα συστήματα, έτσι και οι υγρότοποι, λόγω των θερμικών ιδιοτήτων του νερού, αποτελούν σημαντικούς ρυθμιστές της θερμοκρασίας των παράκτιων περιοχών, διατηρώντας τις ημερήσιες και εποχιακές διακυμάνσεις της θερμοκρασίας σε ήπια επίπεδα.
Αν και δεν έχουν γίνει οι απαιτούμενες πολυετείς έρευνες προς αυτή την κατεύθυνση, υπάρχουν μαρτυρίες των κατοίκων από περιοχές που αποξηράνθηκαν οι υγρότοποι. Σύμφωνα λοιπόν με αυτές, μετά τις αποξηράνσεις, οι χειμώνες έγιναν ψυχρότεροι και τα καλοκαίρια θερμότερα με δυσμενείς επιπτώσεις στις καλλιέργειες.

Δέσμευση ηλιακής ακτινοβολίας και στήριξη τροφικών αλυσίδων.

Οι διάφοροι αυτότροφοι οργανισμοί (κυρίως υδρόβια φυτά και φυτοπλαγκτόν) δεσμεύουν διοξείδιο του άνθρακα, ηλιακή ακτινοβολία και θρεπτικά στοιχεία και τα αποδίδουν ως οργανική ουσία (βιομάζα, βλάστηση, όσον αφορά τα φυτά). Αυτή χρησιμοποιείται ποικιλοτρόπως (τροφή, καταφύγια, φωλεοποίηση, κλπ) από τους ετερότροφους οργανισμούς. (τά ζώα δηλαδή). Κατά συνέπεια, οι υγρότοποι αποτελούν πόλους έλξης μεγάλου αριθμού ειδών της πανίδας. Άλλα είδη μένουν μόνιμα σε αυτούς, άλλα τους επισκέπτονται για να βρουν τροφή, άλλα τους χρησιμοποιούν σαν τόπους ανάπαυσης κατά τα μεταναστευτικά τους ταξίδια, ή χώρους φωλεοποίησης και αναπαραγωγής.

Ανάλογα με το μέγεθος και τα χαρακτηριστικά τους, οι υγρότοποι στηρίζουν μακριές τροφικές αλυσίδες που αποτελούν πολύπλοκα τροφικά πλέγματα. Οι υγρότοποι και, γενικά, τα αβαθή νερά θεωρούνται ως μερικά από τα παραγωγικότερα σε βιομάζα οικοσυστήματα του πλανήτη, λόγω της συνεχούς εισροής θρεπτικών υλικών σε αυτούς. (Σφήκας Γ., Τσούνης Γρ., 1993: 67)

Βουβόκυκνος

Από τις λειτουργίες αυτές απορρέουν και οι αξίες που αποδίδουμε σε αυτούς:

Βιολογική ποικιλότητα

Την βιολογική ποικιλότητα την διακρίνουμε σε τρεις κατηγορίες: α) την γενετική ποικιλότητα, δηλ. ποικιλότητα γονιδίων και χρωματοσωμάτων, β) ποικιλότητα ειδών, δηλ. αριθμό ειδών ζώων και φυτών και γ) οικολογική ποικιλότητα, δηλ. αριθμό φυτοκοινοτήτων, ζωοκοινοτήτων (συνδυασμοί ειδών ζώων ή φυτών που απαντάν σε ένα οικοσύστημα) και οικοσυστημάτων.

Η σημασία της βιοποικιλότητας, όχι μόνο στους υγρότοπους αλλά σε κάθε οικοσύστημα, είναι τεράστια διότι από αυτήν εξαρτώνται πολλές οικολογικές διεργασίες και συστήματα που στηρίζουν τη ζωή γενικά, αλλά και πολλές ανάγκες και δραστηριότητες του ανθρώπου (τροφή, φάρμακα, γενετικό υλικό, αναψυχή, κλπ)

Η βιοποικιλότητα διαταρράσεται από πολλά αίτια. Πολύ ευάλωτα είναι τα είδη που βρίσκονται στις κορυφές της τροφικής αλυσίδας, τα οποία ουσιαστικά «ελέγχουν» τους πληθυσμούς των υπόλοιπων οργανισμών που είναι πολυπληθέστεροι, για δύο κυρίως λόγους: διότι ο αριθμός των ατόμων είναι εκ φύσεως μικρότερος, ειδικά όσο πιο ψηλά βρίσκονται στην τροφική αλυσίδα και λόγω του φαινομένου της «βιοσυσσώρευσης» τοξικών ουσιών έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να δηλητηριαστούν θανάσιμα. Βιοσυσσώρευση είναι το φαινόμενο κατά το οποίο σε μια τροφική αλυσίδα τα ζώα θηρευτές, εμφανίζουν μεγαλύτερες συγκεντρώσεις τοξικών ουσιών στον οργανισμό τους από αυτές των θηραμάτων τους

Η γνωστή από τη μυθολογία Αλκυώνη.

Γενικά, η ορνιθοπανίδα βρίσκεται στα ανώτερα επίπεδα της τροφικής αλυσίδας. Συνεπώς, η ποικιλία των ειδών της ορνιθοπανίδας αποτελεί «ενδείκτη της κατάστασης ενός υγρότοπου», είναι δηλαδή ένδειξη υγείας ή υποβάθμισης του οικοσυστήματος. Γιαυτό και αποτελούν και «σύμβολα» των υγροτόπων, πέρα από την εντυπωσιακή εμφάνισή τους. Υπ' όψιν βέβαια ότι δεν είναι σωστό να θεωρούμε σπουδαιότερα κάποια είδη από κάποια άλλα, γιατί όλα αποτελούν κρίκους ενός ιδιαίτερα πολύπλοκου και δυναμικού συστήματος με έντονη αλληλεξάρτηση.

Πάνω από 200 είδη πουλιών συνδέονται με τους ελληνικούς υγρότοπους. Η ελληνική επικράτεια αποτελεί επίσης «αεροδιάδρομο» και χώρο ξεχειμωνιάσματος των μεταναστευτικών πουλιών που αναπαράγονται στις Βόρειες χώρες και όλα τα δίκτυα των υγροτόπων έχουν τεράστια σημασία για αυτά. (Σφήκας Γ., Τσούνης Γρ., 1993: 67)

Χαρακτηριστικά πουλιά των υγροτοπικών περιοχών είναι οι πάπιες, οι πελεκάνοι, οι ερωδιοί, οι πελαργοί, οι φαλαρίδες, τα φλαμίγκο, οι χουλιαρομύτες, οι τρίγγες, οι κορμοράνοι, κλπ. Οι υγρότοποι είναι και βιότοποι μερικών θηλαστικών, όπως η πολύ σπάνια βίδρα και ο μυοκάστορας, καθώς και πολλών ερπετών, αμφιβίων (νεροχελώνες, νερόφιδα, δενδροβάτραχοι, κλπ), ψαριών (γουλιανός, γριβάδι, κλπ) και ασπόνδυλων (έντομα, οστρακόδερμα, κλπ.). Πολλοί πληθυσμοί από αυτά τα είδη είναι ενδημικοί, δηλ. υπάρχουν μόνο στην ελληνική επικράτεια, ή αποκλειστικά σε έναν υγρότοπο, όπως το ψάρι Λιπαριά (Alosa macedonica) που υπάρχει μόνο στην Βόλβη. Πολλά παγκοσμίως απειλούμενα είδη πουλιών, είτε ξεχειμωνιάζουν είτε φωλιάζουν στην Ελλάδα. Χαρακτηριστικό τέτοιο πουλί είναι ο Αργυροπελεκάνος.

Στην Ελλάδα (Πρέσπες, Αμβρακικός) φωλιάζει περίπου το 13% του παγκόσμιου πληθυσμού του είδους που απαριθμεί περίπου 3.500 ζευγάρια. (http://www.ornithologiki.gr/gr/lib/grfpel.htm)

Αργυροπελεκάνοι

Διαβάστε περισσότερα