Η Πειθαρχία

Προβλήματα και πόνος *

Η ζωή είναι δύσκολη.

Αυτό είναι μια μεγάλη αλήθεια, μια από τις μέγιστες αλήθειες¹. Είναι μια μεγάλη αλήθεια, επειδή όταν την έχουμε αντιληφθεί πραγματικά, την ξεπερνάμε. Όταν έχουμε μάθει αληθινά ότι η ζωή είναι δύσκολη – όταν πραγματικά το καταλάβουμε αυτό και το δεχτούμε - , τότε η ζωή παύει να είναι δύσκολη. Γιατί όταν γίνει αυτό αποδεκτό, το γεγονός ότι η ζωή είναι δύσκολη, παύει να έχει σημασία.

Οι περισσότεροι άνθρωποι δε βλέπουν βαθιά αυτή την αλήθεια, ότι η ζωή είναι δύσκολη. Αντί γι’ αυτό, γκρινιάζουν ασταμάτητα με θόρυβο ή σε χαμηλούς τόνους για τα πελώρια προβλήματά τους, για τα βάρη και τις δυσκολίες της, λες και η ζωή είναι γενικά εύκολη, λες και η ζωή πρέπει να είναι εύκολη.

Εκφράζουν την πίστη τους θορυβώδικα ή με λεπτό τρόπο, ότι οι δυσκολίες τους αποτελούν ένα μοναδικό είδος δοκιμασίας που δεν έπρεπε να υπάρχει και που, κατά παράδοξο τρόπο, έπληξαν ειδικά αυτούς, τις οικογένειές τους, το σόι τους, την τάξη τους, το έθνος τους ή ακόμα το γένος τους και όχι άλλους. Τη γνώρισα αυτήν την γκρίνια γιατί έχω και εγώ σ’ αυτήν το μερτικό μου.

Η ζωή είναι μια σειρά από προβλήματα. Θέλουμε να γκρινιάζουμε γι’ αυτά ή να τα λύνουμε; Θέλουμε να μάθουμε στα παιδιά μας να τα λύνουν;

Η πειθαρχία είναι μια βασική συλλογή εργαλείων που χρειαζόμαστε για να λύνουμε τα προβλήματα της ζωής. Χωρίς πειθαρχία δεν μπορούμε να γίνουμε τίποτα. Με λίγη πειθαρχία μπορούμε να λύσουμε μόνο λίγα προβλήματα. Με ολική πειθαρχία μπορούμε να λύσουμε όλα τα προβλήματα.

Εκείνο που κάνει τη ζωή δύσκολη είναι το γεγονός ότι η πορεία για την αντιμετώπιση και λύση των προβλημάτων είναι βασανιστική. Τα προβλήματα, ανάλογα με τη φύση τους, μας προκαλούν έντονο αίσθημα αποστέρησης ή στενοχώριας ή μελαγχολίας ή μοναξιάς ή ενοχής ή μεταμέλειας ή θυμού ή φόβου ή βαθιάς ανησυχίας ή άγχους ή απελπισίας. Όλα αυτά είναι δυσάρεστα αισθήματα, συχνά πολύ δυσάρεστα και τόσο οδυνηρά όσο και οποιοσδήποτε σημαντικός πόνος, μερικές φορές ισοδυναμούν με το χειρότερο είδος σωματικού πόνου. Ακριβώς, εξαιτίας του πόνου που γεννούν μέσα μας γεγονότα ή συγκρούσεις, τα ονομάζουμε προβλήματα. Και εφόσον η ζωή θέτει μια ατέλειωτη σειρά από προβλήματα, η ζωή είναι πάντα δύσκολη και γεμάτη λύπες αλλά και χαρές.

Ωστόσο σε τούτη ακριβώς τη γενική πορεία για την αντιμετώπιση και επίλυση των προβλημάτων έχει η ζωή το νόημά της. Τα προβλήματα είναι η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην επιτυχία και την αποτυχία. Τα προβλήματα κινητοποιούν το θάρρος και τη γνώση μας, μάλιστα δημιουργούν το θάρρος και τη γνώση μας. Ακριβώς επειδή υπάρχουν προβλήματα αναπτυσσόμαστε ψυχικά και διανοητικά. Όταν θέλουμε να ενθαρρύνουμε την ανάπτυξη του ανθρώπινου πνεύματος, προκαλούμε και ενθαρρύνουμε την ανθρώπινη ικανότητα να λύνει προβλήματα, ακριβώς όπως στο σχολείο βάζουμε προβλήματα στα παιδιά μας για να τα λύσουν. Από τον πόνο για την αντιμετώπιση και λύση των προβλημάτων παίρνουμε μαθήματα.

Όπως έλεγε ο Βενιαμίν Φραγκλίνος, «Τα πράγματα που πληγώνουν διδάσκουν». Για τούτον ακριβώς το λόγο οι συνετοί άνθρωποι μαθαίνουν να μη φοβούνται, αντίθετα μάλιστα να καλωσορίζουν προβλήματα και το βάσανο των προβλημάτων.

Οι περισσότεροι δεν είμαστε τόσο σοφοί. Φοβούμενοι το μόχθο που συνεπάγεται ένα πρόβλημα, σχεδόν όλοι μας λίγο ή πολύ προσπαθούμε να αποφύγουμε τα προβλήματα. Τα τρενάρουμε, ελπίζοντας ότι έτσι θα απομακρυνθούν. Τα αγνοούμε, τα ξεχνάμε, προσπαθούμε να πείσουμε τον εαυτό μας πως δεν υπάρχουν. Ακόμα παίρνουμε φάρμακα να μας βοηθήσουν να τα αγνοήσουμε έτσι που, ναρκώνοντας τον εαυτό μας από τον πόνο μας, να μπορέσουμε να ξεχάσουμε τα προβλήματα που μας προκαλούν τον πόνο. Προσπαθούμε να κλωθογυρίζουμε γύρω από τα προβλήματα αντί να τα αντιμετωπίζουμε κατάφατσα. Επιχειρούμε να βγούμε έξω απ’ αυτά, αντί να υποφέρουμε μέσα σ’ αυτά.

Αυτή η τάση να αποφεύγουμε προβλήματα και τη συμφυή με αυτά συναισθηματική φόρτιση πόνου, είναι η πρωταρχική βάση όλων των ανθρώπινων ψυχικών παθήσεων. Αφού οι περισσότεροι από μας έχουμε αυτή την τάση σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, οι περισσότεροι από μας είναι ψυχικά ασθενείς σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, στερημένοι πλήρους ψυχικής υγείας. Μερικοί από μας πάμε πάρα πολύ μακριά για να αποφύγουμε τα προβλήματά μας και τα βάσανα που προκαλούν, προχωρώντας πολύ πέρα απ’ ό,τι είναι καθαρά ωφέλιμο και λογικό, στην προσπάθειά μας να βρούμε μια εύκολη διέξοδο, πλάθοντας τις πιο περίπλοκες φαντασίες μέσα στις οποίες ζούμε, μερικές φορές αποκλείοντας τελείως την πραγματικότητα. Για να επαναλάβω τη λακωνική και κομψή φράση του Καρλ Γιούνγκ, «Η νεύρωση είναι πάντοτε ένα υποκατάστατο για εύλογη ταλαιπωρία».

Αλλά το ίδιο το υποκατάστατο τελικά γίνεται πιο οδυνηρό από την εύλογη ταλαιπωρία την οποία ήταν προορισμένο να αποφύγει. Η ίδια η νεύρωση γίνεται το μέγιστο πρόβλημα. Έτσι πολλοί θα προσπαθήσουν τότε να αποφύγουν αυτή την ταλαιπωρία και αυτό το συγκεκριμένο πρόβλημα, δημιουργώντας το ένα στρώμα της νεύρωσης πάνω στο άλλο. Ευτυχώς, όμως, μερικοί έχουν το θάρρος να αντιμετωπίζουν τις νευρώσεις τους, και αρχίζουν (συνήθως με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας) να μαθαίνουν πώς να υπομένουν την κανονική ταλαιπωρία. Πάντως, όταν αποφεύγουμε την κανονική ταλαιπωρία που απορρέει από την επαφή μας με τα προβλήματα, αποφεύγουμε συνάμα την πρόοδο που απαιτούν από μας τα προβλήματα. Και αυτός είναι ακριβώς ο λόγος που κατά τις χρόνιες ψυχικές παθήσεις παύουμε να προοδεύουμε, μένουμε στάσιμοι. Και χωρίς γιατρειά το ανθρώπινο πνεύμα αρχίζει να μαραζώνει.

Συνεπώς, ας εμφυσήσουμε στον εαυτό μας και στα παιδιά μας τον τρόπο να επιτύχουμε διανοητική και ψυχική υγεία. Εννοώ μ’ αυτό, ας διδάξουμε στον εαυτό μας και στα παιδιά μας την αναγκαιότητα του πόνου, και την αξία του, την ανάγκη να αντιμετωπίζουμε ευθέως τα προβλήματα, και να υπομένουμε την ταλαιπωρία που συνεπάγονται. Έχω πει ότι η πειθαρχία είναι η βασική συλλογή εργαλείων που χρειαζόμαστε για να λύσουμε τα προβλήματα της ζωής. Θα αποδειχτεί ότι αυτά τα εργαλεία αποτελούν την τεχνική που μας εξοικειώνουν με την ταλαιπωρία, τους τρόπους να υπομένουμε το μόχθο που απαιτούν τα προβλήματα, έτσι ώστε να γίνουμε ικανοί να τα χειριστούμε και να τα λύσουμε με επιτυχία, μαθαίνοντας και προοδεύοντας στην πορεία. Όταν διδάσκουμε στον εαυτό μας και στα παιδιά μας την πειθαρχία, μαθαίνουμε στα παιδιά μας και στον εαυτό μας πώς να υποφέρουμε, αλλά και πώς να προοδεύουμε.

Τι είναι αυτά τα εργαλεία, αυτές οι τεχνικές που μας εξοικειώνουν στα βάσανα, αυτοί οι τρόποι να βιώνουμε δημιουργικά το μόχθο των προβλημάτων τον οποίο ονομάζω πειθαρχία; Είναι τέσσερις. Αναβολή της ικανοποίησης, αποδοχή της ευθύνης, αφοσίωση στην αλήθεια και στάθμιση. Όπως θα φανεί παρακάτω, δεν πρόκειται για πολύπλοκα εργαλεία που ο χειρισμός τους απαιτεί μακρόχρονη εξάσκηση. Αντίθετα, είναι απλά εργαλεία, και σχεδόν όλα τα παιδιά είναι εξοικειωμένα με τη χρησιμοποίησή τους από την ηλικία των δέκα χρόνων. Και όμως, πρόεδροι κρατών, και βασιλιάδες πολύ συχνά ξεχνούν να τα χρησιμοποιήσουν, με αποτέλεσμα την πτώση τους. Το πρόβλημα βρίσκεται όχι στο ότι τα εργαλεία τούτα είναι πολύπλοκα, αλλά στη βούληση των ατόμων να τα χρησιμοποιήσουν. Γιατί είναι εργαλεία με τα οποία αντιμετωπίζεται αντί να αποφεύγεται ο πόνος, και αν κάποιος θελήσει ν’ αποφύγει τούτο τον εύλογο πόνο, τότε θα αποφύγει τη χρησιμοποίηση αυτών των εργαλείων. Έτσι, αφού αναλύσουμε το καθένα από τούτα τα εργαλεία, θα εξετάσουμε στο επόμενο μέρος τη θέληση χρησιμοποίησής τους, που είναι η αγάπη.

* Ο πόνος, με την ευρεία αρχαία έννοια του πολυσήμαντου όρου, που δηλώνει: βάσανο, μόχθο, δυσκολία, στενοχώρια, ταλαιπωρία, οδύνη, λύπη και όχι μόνο, φυσικό «πόνο».

1. Η πρώτη από τις «Τέσσερις υψηλές αλήθειες» που ο Βούδας δίδαξε ήταν: «η ζωή είναι βάσανο».

Πηγή: Ο Δρόμος ο λιγότερο ταξιδεμένος - M. Σκοτ Πεκ (εκδόσεις Κέδρος).